Herman Salomonson - Nederlandse Poëzie Encyclopedie

Herman Salomonson

Geboren te:
Amsterdam, 24-03-1892
Gestorven te:
Mauthausen, 07-10-1942
Volledige naam:
Herman Salomonson
Naamsvarianten:
H. Salomonson
Pseudoniem:
Melis Stoke

Foto: Herman Salomonson c. 1925?
Uit: Lectuur Repertorium, 1954
Forograaf onbekend

Prozaïst, journalist en dichter en toneelschrijver.

Herman Salomonson studeert na de HBS enige tijd werktuigkunde in Delft en liep stage als leerling-machinist op een stoomlocomotief^a. De studie breekt hij af, want zijn passie ligt in de journalistiek en de literatuur. Tussen 1915 en 1923 werkt hij onder meer bij het Algemeen Handelsblad, De Groene Amsterdammer en La Gazette de la Hollande.¹

In de Eerste Wereldoorlog werd hij gemobiliseerd. Onder de naam Melis Stoke schreef hij brieven over het militaire leven, die eerst in de Groene Amsterdammer en later in het boek Van aardappel-mes tot officiersdegen. Uit het dagboek van een landstormplichtige (1917) gepubliceerd werden.²

In 1922 trad hij in Den Haag in het huwelijk.

In 1923 wordt hij directeur-hoofdredacteur van De Javabode te Batavia. Hij blijft dit werk vier jaar lang doen en richt ondertussen ook nog De Indische Loods, het orgaan van de Politiek Economische Bond, op.³ In De Javabode publiceerde hij tussen 1924 en 1926 een dagelijkse 'rijmkroniek'.⁴

Links: omslag van Ik kijk de kat uit de klapperboom. Vijftig Indische rijmkronieken (2005). Een selectie uit zijn rijmkronieken.

In 1927 keert hij terug naar Nederland en leidt het Europese filiaal van Berretty's Algemeen Nieuws- en Telegraaf Agentschap van Nederlandsch-Indië: Aneta. Vanaf 1935 verricht hij dit werk in de kolonie zelf, maar na een jaar vertrekt hij weer naar Nederland.

In datzelfde jaar bekeert de van joodse origine zijnde Herman Salomonson zich tot het christendom. Hij wordt overtuigd lid van de Oxfordgroep⁵ - een christelijk-idealistische beweging, die in 1938 opgaat in 'Morele Herbewapening'.

Ondertussen is hij ook zeer actief als romanschrijver: onder zijn eigen naam en onder pseudoniem publiceert hij circa vijfentwintig romans.

In 1939 wordt Salomonson gemobiliseerd. Hij komt terecht bij het Centrale Luchtvaartbureau in Den Haag en brengt het al spoedig tot kapitein. Daarnaast blijft hij gewoon directeur van het persagentschap Aneta.⁶

Oorlog en gevangenschap

Zijn vriend Jhr. Mr. A.K.C. de Brauw: "Toen kwam de Duitsche overval. Het was zijn bewogen, maar rustige stem, die den nacht van 9 op 10 mei - en ook nog daarna - over de radio ten aanhoore van het Nederlandsche volk de militaire berichten, waarschuwingen, bevelen, uitsprak. Velen klinkt het nog in de ooren: Hier Luchtwachtdienst, 20 Heinkels boven Papendrecht richting Rotterdam."⁷

Op 16 mei 1940 wordt hem verboden het bureau van Aneta, dat zich in het gebouw van het A.N.P. bevond, nog langer te betreden.⁸ Verbannen uit de journalistiek richt Salomonson zich op het schrijven van proza en poëzie. Hij publiceert ondermeer de omvangrijke roman Pinkster-veldtocht.

Hij wordt op 24 oktober 1940 door de Gestapo opgepakt en gevangen gezet in het Oranjehotel te Scheveningen. Hij wordt onder meer ondervraagd over zijn betrokkenheid bij de Oxfordgroep. Tijdens zijn verblijf in de gevangenis wordt hij mishandeld.'⁹

Ondertussen blijft hij gedichten schrijven, die naar buiten worden gesmokkeld. Via Kamp Amersfoort belandt hij in het concentratiekamp Buchenwald. Ook daar schrijft hij nog gedichten, waarvan enige bewaard zijn gebleven. Uiteindelijk wordt hij naar Mauthausen op transport gesteld. Daar is hij op 7 oktober 1942 'auf der Flucht erschossen'.

Hij laat een vrouw, een zoon en een dochter na. Twee jaar na zijn dood wordt ook zijn tweeëntwintigjarige zoon Hans geëxecuteerd, omdat hij bij het verzet betrokken was.¹⁰, ¹¹

In 1946 verschijnt postuum Recrutenschool en andere gevangenisverzen, deels geredigeerd door Martinus Nijhoff.

terug naar boven

Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

Liedjes van de Rails. [onder pseudoniem Melis Stoke]. Moorman's Periodieke pers, 's-Gravenhage, [1939]. 58p. Geïllustreerd. [Overdruk uit het tijdschrift Spoor- en tramwegen, 1939]. f1.0.90.
Brinkman's Catalogus (1936-1940) meldt: 1940. Andere bronnen [uit 1939] melden: 1939. Laatste datering aangehouden.
2de druk als gratis e-book bij Nederlandse Poëzie Encyclopedie Eenrum, 2013, 91p:
http://www.nederlandsepoezie.org/jl/1939/stoke_liedjes_van_de_rails_2.pdf (477kB)

Onder pseudoniem Melis Stoke, Meer verzen uit de cel. Oxford Groep, 's-Gravenhage, 1940. Folio, 16 bladen.
Dirk de Jong: "Deze gedichten werden uit de gevangenis gesmokkeld en door Mevrouw G.J. van Dulkenraad-Dōrr, Freule J.W. Ortt en Mej. H. Verloop in een oplage van ongeveer 200 exemplaren gestencild. Door 'onbevoegden' werden deze verzen herhaaldelijk opnieuw vermenigvuldigd, zodat er verschillende uitgaven in omloop zijn, die, ook in de tekst, afwijken van deze oorspronkelijke uitgave."
Bibliografische referentie: De Jong 554.

Onder pseudoniem Melis Stoke. Recrutenschool. Oxford Groep, 's-Gravenhage, 1940. Folio, 18 bladen. Bibliografische referentie: De Jong 689.
Dirk de Jong: "Deze gedichten werden uit de gevangenis gesmokkeld en door Mevrouw G.J. van Dulkenraad-Dörr, Freule J.W. Ortt en Mej. H. Verloop in een oplage van 300 exemplaren gestencild. Door ‘onbevoegden’ werden deze gedichten telkens opnieuw vermenigvuldigd, zodat er verschillende uitgaven in omloop zijn, die, ook in de tekst, afwijken van deze oorspronkelijke uitgave. Op één na vormen deze verzen de afdeling '‘Recrutenschool' in Herman Salomonson: Recrutenschool en andere gevangenisverzen. ('s-Gravenhage 1946).

2de druk [s.n.], ['s Gravenhage], [1941]. 13p. Gestencild. De Jong: "Een nadruk door 'onbevoegden' van de in 1940 verschenen uitgave, die een gedicht meer bevat. "
Bibliografische referentie: De Jong 785; Simoni (Publish and be free) p.189, no.35a.Brinkman's: 26p.

Recrutenschool en andere gevangenisverzen. Met een inleiding van Jhr. Mr. A.K.C. de Brauw. A.A.M. Stols, 's-Gravenhage, 1946. 86p.

Ik kijk de kat uit de klapperboom. Vijftig Indische rijmkronieken [onder naam Melis Stoke]. Bijeengelezen en ingeleid door Gerard Termorshuizen. Boekerij 'Oost en West', KITLV Uitgeverij, Leiden, 2005. 140p.
Bevat een selectie uit de dagelijkse 'rijmkronieken’ die hij tussen 1924 en 1926 schreef als hoofdredacteur van het Bataviase dagblad de Java-Bode.

terug naar boven

Proza en ander werk in boekvorm

Valsch pathos. Een jeugdgeschiedenis. H.J.W. Becht, Amsterdam, [1915]. 174p. Roman.

De collage van Ferdinand Vollay. Van Holkema & Warendorf, 1916. 2 delen.

Van aardappel-mes tot officiersdegen. Uit het dagboek van een landstormplichtige [onder pseudoniem Melis Stoke]. Illustraties van I. van Mens, Henri van de Velde e.a. Van Holkema & Warendorf, Amsterdam, 1917. 138p.
Online op: http://www.gutenberg.org/ebooks/33297

Menschen van hun tijd. Roman. Van Holkema & Warendorf, Amsterdam, 1918. 291p.

Bomston. Roman. Van Holkema & Warendorf, Amsterdam, 1920. 258 p.

Elvira en de kapstok. Moderne Bibliotheek XXV, Van Holkema & Warendorf, Amsterdam, 1920.

Luisterrijke dagen. Nagelaten geschriften van een ex-millionair. Roman. Van Holkema & Warendorf, Amsterdam, 1922. 160p.

Zoutwaterliefde. Kroniek van een reis per mailboot. [onder pseudoniem Melis Stoke]. Leopold, 's-Gravenhage, 1929. 3de druk 1932, omvang 256p. 4de druk 1938. 5de druk 1940, 252p. 6de druk 1949, 231p.
De 7de druk van dit boek, mét biografie en bibliografie van Herman Salomonson verscheen als:
Zoutwaterliefde. Kroniek van een reis per mailboot. [onder pseudoniem Melis Stoke]. Bijeengelezen en uitgeleid door Coen van 't Veer. Boekerij 'Oost en West'. KITLV Uitgeverij, Leiden, 2006. 219p. ISBN: 90-6718-255-9. Hiervan bestaat ook een pdf-versie.

Een man van geld. Avonturen-roman van eenvoudige lui [onder pseudoniem Melis Stoke]. [H.P. Leopold's Uitg.-Mij.], 's-Gravenhage, 1930. Omvang: V, 244p.

Indië voor zestig jaren en nu. [s.n.], [s.l.], [c. 1931]. 27p. Druk: Hooiberg, Epe. Genre onbekend.

Patria. Kroniek van een thuiskomst [onder pseudoniem Melis Stoke]. H.P. Leopold's Uitg.-mij, 's-Gravenhage, 1931, 284. Roman.

terug naar boven

Er waren eens twee koningskinderen. Een vroolijke filmfantasie. [onder pseudoniem Melis Stoke]. [H.P. Leopold, 's-Gravenhage], [1932]. 299p.

De blinde en de lamme. Een geschiedenis van twee zwervers. [onder pseudoniem Melis Stoke]. [Illustraties door Piet Maré́e]. H.P. Leopold, 's-Gravenhage, 1933. VI, 290 p.

Op den drempel van 1933. Een serie persgesprekken in briefvorm geschreven voor "De locomotief". Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam, 1933. 114p.

De schat op Robinson's eiland, of Het geld der wijzen [onder pseudoniem Melis Stoke, geschreven met 'Kapitein Nemo', pseudoniem van ? ]. Leopold, 's-Gravenhage, 1934. 196p. Boek over financiële structuren, inkomensverdeling en het geldwezen.

Verlof. [onder pseudoniem Melis Stoke]. Illustraties van Harmsen van der Beek. Zomerserie-reeks. Contact, Amsterdam, 1935. 111p.
De illustrator, Eelco ten Harmsen van der Beek (1897-1953), was de vader van Fritzi Harmsen van Beek.

De nieuwe dienstregeling. Beknopte reisgids voor het leven. Bevattende ook de eenige mogelijke verbinding tusschen God en mensch, zoomede aanwijzingen tot den weg naar een nieuwe wijze van leven. H.J. Paris, Amsterdam, 1936. VIII, 50p. Oplage 4000 ex.

Hoogwaardigen. De geschiedenis eener ideale echtverbintenis. [onder pseudoniem Melis Stoke]. [H.P. Leopold], 's-Gravenhage, 1937. [VIII], 213 p.

De reis zonder einde. Roman. Veen, Amsterdam, [1937]. 227p. Herdruk bij Leiter-Nypels / Van Ditmar, Maastricht / Amsterdam, [1955], 202p. in de Mimosa-reeks.
Bespreking door Menno ter Braak, Het Vaderland, 09-06-1937:
http://mtb.dbnl.nl/tekst/braa002vade06_01/braa002vade06_01_0061.php

terug naar boven

De revolutie van mijnheer Stalperswaard [onder pseudoniem Melis Stoke]. [Omslagteek. ills. van Van Looy]. Bigot & Van Rossum, Amsterdam, [1938]. 185p.

Éé́n... twee... drie... verlos! De geboorte van een man. L.J. Veen, Amsterdam, [1938]. 200p.

Hollandia Luxe Reizen. Roman van den autobus. [onder pseudoniem Melis Stoke]. H.P. Leopold, 's-Gravenhage, 1938. 253p.

Luchtvacantie. Roman van het vliegtuig. [onder pseudoniem Melis Stoke]. H.P. Leopold, 's-Gravenhage, 1938. 306p.

Rieman en Co. [onder pseudoniem Melis Stoke]. L.J. Veen, Amsterdam, 1938. 208p.

De man die het Britsch Museum cadeau kreeg. Een fantastische roman. [onder pseudoniem Melis Stoke]. Noord-Hollandsche Uigevers Mij, Amsterdam, 1939. 199p. KB meldt: Vertalingen (vorm); Romans (teksten). Engelse letterkunde

De razende berg. [onder pseudoniem Melis Stoke ]. H.P. Leopold, 's-Gravenhage, 1939. 241p.

Wat men in Indië moet doen en laten. [onder pseudoniem Melis Stoke] Met teekeningen van J.F. Doeve. H.P. Leopold, 's-Gravenhage, 1939. 201p.

Pinksterveldtocht. Kroniek van zelf-overwinning . [onder pseudoniem Melis Stoke] Leopold, 's-Gravenhage, 1940. VIII, 322 p. KBDH meldt dat dit een dichtbundel zou zijn. Het Joods Historisch Museum (JHM) bericht dat dit een roman is. Gezien de omvang is de informatie van het JHM waarschijnlijk correct.
Brinkman's: 1945.

De reis van een lied. [onder pseudoniem Melis Stoke]. H.P. Leopold, 's-Gravenhage, 1941. 200p.

terug naar boven

Bloemlezingen:

Poëzie van Herman Salomonson is in deze bloemlezingen aangetroffen:

Ons koninklijk huis van 1880 tot 1938. Leidsche Uitgeversmaatschappij, Leiden, 1938.
Geuzenliedboek. Eerste vervolg. najaar 1943.
Geuzenliederen. Februari 1944.
Geuzenliedboek. Tweede vervolg. [D. van Veen], [Amsterdam], [1944].
Het vrij Nederlandsch liedboek. De Bezige Bij, Utrecht, april 1944.
Geuzenliedboek. Derde vervolg. voorjaar 1945.
Geuzenliedboek 1940-1945 (blz 39-2, 40-1, 112-2), Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 1945.
Leed en lied. Keur uit de verzetspoëzie. H.A. van Bottenburg N.V., Amsterdam, 1946.
Religieuze poëzie. De Tijdstroom, Lochem, [1949].
Spiegel van de Nederlandse poëzie. Dl. 3: 1940-1955. Meulenhoff, Amsterdam, 1954.
Spiegel van de Nederlandse poëzie door alle eeuwen. Dl. 3: 1940-1957. Meulenhoff, Amsterdam, 1957 (herziene 2e herziene druk).
V in Vers. Sijthoff, Leiden, 1965.
Spiegel van de Nederlands poëzie 4. De hedendaagse dichters. Meulenhoff, Amsterdam, 1968.
Poëziebrevier. De Fontein, Baarn, 1981.
V in Versvorm. Sijthoff, Amsterdam, 1988.
Nooit heb ik wat ons werd ontnomen zo bitter, bitter liefgehad. Prometheus/Bert Bakker, Amsterdam, 1995.

terug naar boven

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

^a S.A. Reitsma. In voorwoord van Liedjes van de rails. Moorman's Periodieke pers, 's-Gravenhage, [1939]. 58p.
¹ Coen van 't Veer. 'Soesah op een zeereis. Humor in Herman Salomons Zoutwaterliefde'. Indische Letteren. Jaargang 14. Werkgroep Indisch-Nederlandse Letterkunde, Alphen aan den Rijn, 1999.
http://www.dbnl.org/tekst/_ind004199901_01/_ind004199901_01_0030.php
² Jhr. Mr. A.K.C. de Brauw, in 'Inleiding' van Herman Salomonson. Recrutenschool . A.A.M. Stols, 's-Gravenhage, 1946. 86p.
³ Van 't Veer.
⁴ Gerard Termorshuizen, in: Herman Salomonson. Ik kijk de kat uit de klapperboom. Vijftig Indische rijmkronieken [onder naam Melis Stoke]. Bijeengelezen en ingeleid door Gerard Termorshuizen. Boekerij 'Oost en West', KITLV Uitgeverij, Leiden, 2005. 140p.
⁵ Van 't Veer.
⁶ Van 't Veer.
⁷ De Brauw.
⁸ De Brauw.
⁹ De Brauw.
¹⁰ Joods Monument: Herman Salomonson
http://www.joodsmonument.nl/person/407113
¹¹ Joods Monument: Herman Arnold Nicolaas Salomonson
http://www.joodsmonument.nl/person/407118

Brinkman's Catalogi 1910-1945.
DBNL: Herman Salomonson.
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=salo002
Dirk de Jong. Het vrije boek in onvrije tijd. Bibliografie van illegale en clandestiene bellettrie. Sijthoff, Leiden, 1958.
http://www.dbnl.org/tekst/jong012vrij01_01/
K. ter Laan. Herman Salomonson in: Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid. G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij, Den Haag / Djakarta 1952 (tweede druk).
http://www.dbnl.org/tekst/laan005lett01_01/laan005lett01_01_6435.php
Lectuur-Repertorium. Deel 3. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1954.

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan Herman Salomonson. bevinden zich in:
British Library, Londen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen [bezit foto van Salomonson, eind jaren dertig]
Letterkundig Museum, Den Haag
Poëziecentrum Gent
Poëziecentrum Nederland

terug naar boven

deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:

Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

Webdesign Revan Barlas