In 2001 bedacht ik het concept van de 'eenzame uitvaart', als mogelijke taak voor de eerste stadsdichter van Groningen. Deze zou eind januari 2002 worden benoemd door het college van burgemeester en wethouders van Groningen.
De 'eenzame uitvaart' houdt in dat een dichter bij de uitvaart van iemand waarvan geen nabestaanden (familie, vrienden, kennissen, collega's of buren) aanwezig zijn, een voor de gelegenheid geschreven gedicht voordraagt. Zo'n gedicht wordt na afloop gepubliceerd, met de naam van de dode, als papieren en online monument.
Na een open sollicitatieprocedure werd ik tot stadsdichter benoemd. Daarop volgend voerde ik in februari 2002 gesprek-ken met de Groninger gemeenteambtenaren die de 'uitvaarten van gemeentewege' verzorgden.
Uitvaart van gemeentewege versus eenzame uitvaart
Uit die gesprekken bleek dat niet elke 'uitvaart van gemeentewege' een 'eenzame uitvaart' is: in het gros van de gevallen gaat het om overledenen zonder geld, uitvaart-verzekering of nabestaanden die de uitvaart willen betalen. De gemeente betaalt zo'n uitvaart en nabestaanden zijn veelal aanwezig.
Bij een 'eenzame uitvaart' zijn geen nabestaanden aanwezig. Of omdat ze niet aanwezig willen zijn, of omdat ze niet meer leven of omdat ze niet weten dat een van hun naasten is overleden. Nu zijn de ambtenaren te Groningen er tot het laatste moment mee bezig mogelijke nabestaanden op te sporen. Daardoor bestaat bij elke 'eenzame uitvaart' de kans dat er toch nog na-bestaanden aanwezig zijn, die veelal net van het overlijden vernomen hebben.
Een sociaal-maatschappelijke taak voor de dichter
Als dat gebeurt is de rol van
de dichter vooral een sociaal-maatschappelijke: hij/zij dient de nabestaanden op te vangen en te ondersteunen bij de uitvaartceremonie.
Het spreekt daarom voor zich dat de aanwezigheid van camera's voor, tijdens of na een 'eenzame uitvaart' absoluut not done is.
De publicatie van het gedicht, met daarbij de naam van de dode, is een essentieel onderdeel van de eenzame uitvaart. Dit vergroot de kans dat eventuele nabestaanden toch nog, via Google, ontdekken dat hun broer of zus, ouder, kind of klein-kind overleden is.
De eenzame uitvaart en de publiciteit
In de loop van 2002 besteedde de pers behoorlijk wat aandacht aan de Groninger eenzame uitvaarten. De toenmalige stadsdichter kwam met de uitvaartambtenaren tot een media-code. Het belangrijkste aspect daarvan was: nooit en te nimmer toestaan dat met foto-, video- of tv-camera's eenzame uitvaarten verstoord zouden worden.
Eenzame uitvaart-export
Naar aanleiding van de berichtgeving over de eenzame uitvaarten te Groningen vroegen dichters uit meerdere steden (Amsterdam, Den Haag, Nijmegen en Utrecht), aan de initiatiefnemer toestemming om het concept ook in hun steden uit te voeren. Dat werd allen toegestaan, op twee ijzeren voorwaarden: altijd vermelden dat het een oorspronkelijk Gronings initiatief is én: géén camera's. Alle dichters stemden met deze voorwaarden in.
Ontwikkelingen nadien
Na mijn afscheid als stadsdichter droeg ik de eenzame uitvaart over aan m'n opvolger, Ronald Ohlsen. Deze vervulde de stadsdichter- en eenzame uitvaartrol van 2005-2007. Na hem kwamen Rense Sinkgraven (2007-2009), Anneke Claus (2009-2011), Stefan Nieuwenhuis (2011-2013; onthulde in november 2012 op de Groninger begraafplaats Selwerderhof, vlakbij het theehuis, een monument voor de eenzame gestorvenen), Joost Oomen (2013-2015), Kasper Peters (2015-2017) en Lilian Zielstra (2017-2019).
Medio april 2013 verzorgde de zesde stadsdichter van Groningen, Joost Oomen, zijn eerste 'eenzame uitvaart'.
De traditie dat bij eenzame uitvaarten (stads)dichters een poëem voordragen is ook in in veel andere steden in Nederland en Vlaanderen goed ingeburgerd: uitvaren zonder poëzie is daarmee zo goed als onmogelijk geworden.
F. Starik. De eenzame uitvaart. Hoe dichters eenzame doden op hun laatste tocht vergezellen. Met bijdragen van Anneke Brassinga ... [et al.]. Nieuw Amsterdam, [Amsterdam], 2005. 224p. Met cd. 2de druk 2006.
F. Starik. Een steek diep. Schetsen van verloren levens. Met bijdragen van Robert Anker et al. Nieuw Amsterdam, [Amsterdam], 2011. 255p.
'Bart FM Droog wordt huisdichter van Groningen'. De Volkskrant, 02-02-2002.
In dit artikel wordt verhaald over het eenzame uitvaart-idee: " (...) Verder ben ik van plan op begrafenissen van mensen zonder vrienden of nabestaanden te dichten. (...)" http://www.epibreren.com/pages/archief2002.html#vk20020202
