|
|||||||||||||||||||||
versie: 19-12-2016 - redacteur: Bart FM Droog
zie: - Groninger dichters Steven Barends groeide op als Samuel Barends in de havenplaats Delfzijl, waar zijn vader directeur was van het scheepvaartbedrijf N.V. Wijne & Barends' cargadoors- en agentuurkantoren. De familie was religieus en stamde af van Zwitserse doopsgezinden. In zijn jeugd leed hij aan tuberculose, een ziekte waaraan zijn broertje Johan in 1928 op elfjarige leeftijd overleed. Een jaar later velde de ziekte ook zijn moeder. Na haar dood hertrouwde zijn vader, in augustus 1931. De toen 15-jarige Samuel Barends kon dit tweede huwelijk niet accepteren; de relatie tussen hem en zijn vader verslechterde dan ook. In 1933 verhuist hij naar Utrecht, waar hij in de vierde klas van de gemeentelijke HBS terecht komt. Hij woont in bij het schoolhoofd, maar omdat het tussen beiden botst, vertrekt hij in 1934 naar Meppel, waar hij de HBS-opleiding voortzet. In dat jaar openbaren zich zijn eerste fascistische sympathieën. Hij is kortstondig lid van de Algemeene Nederlandsche Fascistenbond van Jan Baars. In mei van dat jaar debuteert hij met twee gedichten - onder het pseudoniem Dum-Dum - in het naar de partij vernoemde weekblad van het fascistische Zwart Front, geleid door Anton Meijer. In augustus 1934 reist hij naar Engeland, waar hij in contact komt met Britse fascisten, de 'Black shirts'. Hij schrijft daarover enthousiast aan Meijer dat hij bij de Engelsen "real comradeship" heeft gevonden. Na zijn terugkomst in Nederland krijgt Barends problemen met zijn vader, die niet gediend is van 's zoons politieke activiteiten. Bij de eerste door circa 400 fascisten bijgewoonde Zwart Front-Landdag te Oisterwijk, 30 mei 1935, was de toen 19-jarige Barends aanwezig. Een verslaggever van Het Vaderland schreef over deze fascistische bijeenkomst: "Na de redevoeringen is den Leider een zwarte standaard aangeboden, waarbij de jongeheer Dum-Dum — het pseudoniem van een 17-jarige, die, naar men ons mededeelde, voor zijn vader zich niet met politiek mag bemoeien, maar die desniettemin heele bundels van fascistische verzen heeft gedicht — uit eigen werk heeft gedeclameerd." Ook in Meppel is Barends actief als politiek propagandist. Hij komt hierdoor tweemaal in aanraking met justitie.
In 1936 krijgt hij van uitgever, dichter en nazi-propagandist George Kettmann Jr. de uitnodiging om een bijdrage te leveren aan de bloemlezing Ochtend-appèl, een boek met verzen van 'jonge dietschers' van fascistische en/of nationaal socialistische huize. Uit dit contact met Kettmann ontstaat een vriendschap die tot het eind van de Tweede Wereldoorlog, met de enige botsing, blijft bestaan. Omdat Kettmann dan nog een NSB-er is, en het Zwart Front en de NSB als water en vuur zijn, vraagt Barends aan Meijer om advies. Hij mag meewerken, vermits het boek géén NSB-uitgave wordt. Gerard Groeneveld: "Inmiddels zit hem het propaganda voeren in het noorden van Nederland niet mee. Tegen Meijer klaagt hij dat hij zichzelf Via Italië reist hij door Frankrijk, waar hij uiteindelijk strandt in het plaatsje Bayonne, iets ten oosten van Biarritz, zo'n 25 kilometer van de Spaanse grens. Hij verzoekt Meijer hem een aanbevelingsbrief te sturen die hem over de grens kan helpen. Meijer geeft hieraan gehoor, maar de brief is niet voldoende. Aan een tweede verzoek geeft Meijer geen gehoor; hij verzoekt hem zo snel mogelijk naar Nederland terug te keren - waarschijnlijk uit angst dat de berooide Barends als landloper opgepakt zou worden, en zo het Zwart Front in diskrediet zou brengen. Barends weigert naar Nederland terug te keren. Dankzij een wekelijkse toelage van z'n vader kan hij in Frankrijk blijven. Arnold Meijer gelast intussen een intern onderzoek naar Barends. Dat wordt verricht door de Rotterdamse architect Bertus Boezeman, die drie weken bij Barends in huis verbleef. Boezeman rapporteert dat Barends onbetrouwbaar moet worden geacht en dat hij homoseksueel is. Waarop Meijer in februari 1938 Barends als Zwart Front-lid royeert. In september 1938 zoekt Meijer echter weer toenadering tot Barends en zegt dat zich als voorwaardelijk lid weer mag aanmelden. Hij gebruikte destijds als auteursnaam S. Barends. Zijn eigenlijke naam, Samuel, klonk te joods. Al in z'n Zwart Fronttijd raakte hij geïrriteerd als hij bij die naam of als 'Sam' werd aangesproken. Zijn latere vrouw Truus hielp hem aan de naam waaronder hij bekend is geworden. Bij een van hun eerste ontmoetingen vroeg ze naar z'n voornaam. Hij antwoordde dat ze maar moest raden. Truus gokte op 'Steven'. Uiteindelijk keert Barends terug naar Amsterdam, waar hij in oktober 1938 van Kettmann de opdracht krijgt om Adolf Hitlers bestseller Mein Kampf naar het Nederlands te vertalen. Aanvankelijk werken de vertaler en uitgever zonder contract in de eerste plaats omdat ze elkaar als vrienden beschouwden, tussen wie niets schriftelijks vastgelegd hoefde te worden. Kettmann, op 27 april in 1942, na een conflict over de royalty's, voegde daar aan toe: "Dat wij met deze uitgave - ook bij den boekhandel - vijanden zouden maken, was te voorzien; daarom op zich zelf al was het moeilijk vooruit te zeggen hoeveel geld wij voor de vertaling zouden kunnen uitkeren" In 1939 wordt toch een contract gesloten. Dit omdat Barends middels zo'n contract zowel zijn vader als z'n aanstaande schoonvader vader wilde laten zien dat hij inkomsten genereerde. Ook had hij zo'n contract nodig voor de overname van het antiquariaat van zijn schoonvader, de winkel 'In dat Boec van Merlijn', aan de Grimburgwal 15 te Amsterdam. Groeneveld: "Kettmann tekende het contract waarin overeengekomen werd dat Barends voor de eerste druk van Mijn kamp, die in een oplage van 3.000 stuks zou verschijnen, fl. 0,31½ per verkocht exemplaar zou ontvangen. In werkelijkheid was Kettmann mondeling met Barends fl. 0,13½ per exemplaar overeengekomen. Ter vergelijking: de Führer zelf ontving fl. 0,45 per verkocht exemplaar. In de winkel moet het boek fl. 4,50 kosten. In 1939 verschenen er twee drukken van Mijn kamp. Later beschouwt Barends het contract als rechtsgeldig en begint het financiële touwtrekken tussen vertaler en uitgever." De vertaling verschijnt op 6 december 1939; de eerste druk is in één dag uitverkocht. De 2de druk verschijnt nog voor de kerst. Uiteindelijk verschijnen van deze vertaling zo'n 150.000 exemplaren (zie de details in de bibliografie. Groeneveld: "Op 13 december 1939 verschijnt er een recensie van de vertaling in het dagblad De Tijd. Jop Pollmann, de recensent, noemt Barends' vertaling onbetrouwbaar. Na een aantal passages te hebben besproken, concludeert Pollmann: 'Deze vertaling echter suggereert wat er niet staat en laat wat er wel staat weg. Zij doet 't, meen ik, toch niet geheel en al naar willekeur: de veranderingen schijnen bijna zonder uitzondering in één bepaalde richting te wijzen. De vertaler is geen domme jongen: uit vele, groote taalkundige moeilijkheden weet hij zich telkens weer te redden; maar juist daarom zijn we er niet erg gerust op. Mijn critiek op de vertaling betrof slechts enkele passages; maar vrijwel geen enkele belangrijke pagina, die ik controleerde, kon de toets van een grondige critiek doorstaan. [...] Iedere Nederlander dient dit product te verwerpen; een auteur mag zijn eigen schriftuur wijzigen: den vertaler ontzeggen wij dit recht, vooral met dit boek in dezen tijd.'" Groeneveld: "Pollmann doelt hier op wat hij eerder schreef in de recensie, namelijk dat met een bewuste verminking één groep gebaat zou kunnen zijn: een aan het Derde Rijk verwante. Het weglaten of verdraaien van Hitlers ideeën over annexatie zou in het Nederland van voor de oorlog minder protesten uitlokken, zo dacht Pollmann waarschijnlijk." Als Mijn kamp verschijnt, is Barends al gehuwd met Truus Pfann. Hij is nu naast schrijver en vertaler óók antiquaar. 1940-1942: NSB-er, antisemiet en helper van joodse onderduikers Omdat de inkomsten van het schrijfwerk en het antiquariaat tegenvallen, gaat Barends aan het werk als vertegenwoordiger van uitgeverij De Amsterdamsche Keurkamer. Na de Duitse inval sluit hij zich aan bij de NSB. Hij krijgt lidmaatschapsnummer 162.869. In 1942 sluit hij zich vanzelfsprekend aan bij de Nederlandsche Kultuurkamer. In 1941 verschijnt een bijdrage van hem in het radicaal-anti-semitische blad De Misthoorn. Dit tijdschrift schrijft in 1942 een prijsvraag uit voor de beste oorspronkelijk Nederlandse mars-, strijd- en soldatenliederen, volksliederen en -liedjes en volkspoëzie. Er valt fl. 150,- te verdienen voor het beste getoonzette lied en fl. 50,- voor het beste niet-getoonzette lied. De jury bestaat uit Piet Heins, George Kettmann Jr., P. Molenbroek, Melchert Schuurman en Steven Barends. Later dat jaar breekt een conflict uit tussen de NSB-leiding en een aantal medewerkers van De Misthoorn, waaronder Steven Barends en George Kettmann. Op last van NSB-leider Mussert wordt hij op 9 september 1942 ontslagen en geroyeerd vanwege 'anti-nationaal-socialistische agitatie.' Groeneveld: "Haaks op de antisemitische uitlatingen van Barends staat dat hij eind 1942 een jonge joodse vrouw bij zich in huis nam als gezinsverzorgster voor zijn twee dochters. Een op zijn minst opmerkelijke gebeurtenis voor iemand die in het jodendom en de joodse geest zijn grootste vijand zag. Barends was inmiddels met zijn vrouw naar Hilversum verhuisd, waar zij een huis aan de Utrechtseweg betrokken. De joodse vrouw vertrouwt hij toe dat zij hier "veiliger dan waar ook" zal zijn. Haar niet-joodse man hielp in het boekenantiquariaat te Amsterdam. Het echtpaar heeft tot en met begin 1943 bij Barends ingewoond en is toen naar een ander onderduikadres gegaan. Uiteindelijk hebben beiden de oorlog overleefd." 1943-eind van de oorlog Na z'n royement uit de NSB werkt hij enige tijd bij de Rijksfilmkeuring. Hij zoekt z'n toevlucht bij de Germaanse SS, werkt mee aan SS-tijdschriften als Storm en Hamer. Zijn huwelijk met Truus Pfann is inmiddels stuk gelopen, ze scheiden in 1943. Een slepend conflict met George Kettmann over de royalty's over Mijn kamp wordt evenwel bijgelegd. In april 1944 treedt Barends toe tot de Waffen-SS, waar als Kriegsberichter bij de SS-Standarte 'Kurt Eggers' wordt ingedeeld. Deze eenheid bestond uit louter oorlogsverslaggevers, de aan de verschillende fronten reportages maakten. Uit twee artikelen in Storm, begin 1945, valt op te maken dat hij in die tijd in Italië gelegerd is. Hij blijft tot het bittere eind gedichten publiceren, een van zijn laatste gedichten uit oorlogstijd is getiteld 'Voor Adolfs Hitlers Rijk'. De laatst bekende oorlogsreportage uit Italië van Barends verschijnt op 23 maart 1945 in het SS-blad Storm. Die eindigt als volgt:
Na de oorlog Zover bekend hertrouwde Barends in Duitsland, waar hij leefde onder de naam Stefan Barends. Voor het farmaceutische bedrijf Bayer was hij te Keulen werkzaam als vertaler van bijsluiters van medicijnen. Over Steven Barends
Jeugd in opstand. Uitgeverij Oisterwijk, Oisterwijk, 1934*. 35p. fl. 0,40. Beleefde 2de druk. Niet in KB. Uitgebracht in brochurevorm. * Datering: Brinkman's Catalogus 1931-1935.
Hart, mijn hart. Voorteekens-reeks nr. 2. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, 1944. Oplage 1000 ex. 26p. [Liefdesverzen]. Bitter brood. Voorteekens-reeks nr. 6. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, 1944. Oplage 1000 ex. 46p. Proza: Vertalingen: Ludwig Tügel. Peerdemuziek. [Vertaling uit het Duitsch van Steven Barends]. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, [1938]. 429p. 2de druk 1944. Vertaling van Pferdemusik. Hanseatische Verlagsanstalt, Hamburg.
Heinrich Eckmann. Eira en de gevangene. Geautoriseerde vertaling door Steven Barends. "Hamer", Den Haag, 1942. 311p. fl. 3,50. Vertaling van: Eira und der Gefangene. Heinrich Eckmann. Het bloeiende leven. Geautoriseerde vertaling door Steven Barends. "Hamer", Amsterdam, 1943. 367p. fl. 4,25. 3de druk 1944. Vertaling van: Das blühende Leben, Westermann, Braunschweig, 1939. Bloemlezingen: Ochtend-appèl. De Amsterdamsche Keurkamer, Amsterdam, 1936
Geboorte-, huwelijks- en overlijdensaktes. Groninger Archieven, Groningen / Utrechts Archief, Utrecht. NN. Margarietha Zwaantine Steenuis (geboren Jensema), 1894 - 1972. My Heritage.nl https://www.myheritage.nl/names/margarietha_jensema DBNL: Steven Barends http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=bare002 Brinkman's Catalogi 1931-1945. NN. Eerste Landdag "Zwart Front". Eindhovens Dagblad, 31-05-1935. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMRHCE01:000059561:mpeg21:a0005 NN. Een fascistische landdag te Oisterwijk. Het Vaderland, 31-05-1935. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010015998:mpeg21:a0023 NN. Eerste Landdag "Zwart Front". Limburger Koerier, 04-06-1935. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010473348:mpeg21:a0131 NN. Adolf Hitler's "Mijn Kamp". De eerste oplage in één dag uitverkocht. Volk en Vaderland, 08-12-1939 http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110529738:mpeg21:a0040 T.M. Barends-Pfann. Advertentie. De Weg. Nationaal Weekblad / Nationaal Front, 30-11-1940. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010310395:mpeg21:a0008 NN. 100 000 mal "Mijn Kamp". Die fünfte Auflage des FUhrerbuchs ist erschienen. Deutsche Zeitung in den Niederlanden, 03-02-1943. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011089205:mpeg21:a0067 Steven Barends. Lied van den weg [gedicht]. De Courant / Het Nieuws van den dag, 03-01-1945. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010935435:mpeg21:a0010 Steven Barends. Eurydike [gedicht]. De Courant / Het Nieuws van den dag, 27-01-1945. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010935456:mpeg21:a0007 Steven Barends. Tienduizend "knieheffingen" in één nacht. [Oorlogsbericht]. Storm, 02-02-1945. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110529641:mpeg21:a0026 Steven Barends. Voor onze vrouwen. [Gedicht]. Storm, 02-02-1945. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110529643:mpeg21:a0024 Steven Barends. SS op bezoek. [Oorlogsbericht]. Storm, 23-03-1945. http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110529648:mpeg21:a0010 [GG] Gerard Groeneveld. Steven Barends. Querulant in fascistisch letterland. Flanorreeks nr 3. Flanor, Hilversum, 1988. 81p. Oplage van 60 genummerde ex. Fanta Voogd. Steven Barends, vertaler van Mein kampf. "Wij hebben vuurgezwarte harten." Groene Amsterdammer, 07-02-2004. https://www.groene.nl/artikel/wij-hebben-vuurgezwarte-harten Gerard Groeneveld. Zwaard van de geest. Het bruine boek in Nederland 1921-1945. Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2009 (2de druk - eerste druk 2001) Hasufali, bibliografie van het Bruine Boek. http://www.hasufali.nl/ Martin Meijer. 'Steven Barends (1915-2008)'. NRC Handelsblad, 25-06-2008. http://vorige.nrc.nl/necrologieen/2008/article2063942.ece/Steven_Barends_1915-2008 Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan Steven Barends bevinden zich in: Deutsche Nationalbibliothek, Frankfurt / Leipzig Koninklijke Bibliotheek, Brussel Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Letterkundig Museum, Den Haag NIOD, Amsterdam deze pagina is mede mogelijk gemaakt door: Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie |
|||||||||||||||||||||
![]() |
|||||||||||||||||||||