Home
dichters
jaarlijsten
bronnen
COLOFON

versie: 12-08-2016 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen


Paul Lenda

Pseudoniem van:
Alexander Gans
Geboren te:
Grijpskerk, 26-05-1916
Gestorven te:
Palamós (Spanje), 20-03-1999
Volledige naam:
Alexander Gans
Naamsvarianten:
A. Gans, L. Gans; Lex Gans
Pseudoniemen: -


Foto: Alexander Gans, 1970*

Zie ook: Groninger dichters

Literair agent, dichter en vertaler

Enigst kind van veehandelaar Mozes Gans (Grijpskerk, 1880 - Auschwitz, 1942) en Carolina Geertruida Barnstijn (Groningen, 1883 - Auschwitz, 1942). Hij huwde - vermoedelijk na 1945 - met Mary Ethel Talbot Pimm. Ze kregen twee zonen: Timothy Alexander Gans en  Paul Talbot.

Dichter | Vertaler | Literair agent

Lex Gans, ten tijde van de 'Groninger School' bekend als Paul Lenda, was de boezemvriend en, volgens Ab Visser, 'adjudant' van A. Marja, die met Marja's vriendin mocht uitgaan "als de Meester op literaire missie naar Holland was."
In 1941 publiceerde het tijdschrift Groot Nederland drie gedichten van hem, onder meer:


  BALANS

I

Van jeugd tot half-jeugd, nu tot man gerijpt,
zie ik de dingen in een ander licht,
dat door zijn blankheid mij verblindt.
Ik weet, ik heb vergeefs gedicht,
gedroomd van witte, ranke woorden.
Neem, bid ik, niet de blinddoek van mij ogen,
ik ben bevreesd voor uw gezicht.

II

Wie het verraad met kussen binnenhaalde
en liefde tegen vriendschap woog,
vindt zich een winterdag ontnuchterd weder
en voor den vriend, dien hij bedroog,
staat nog, onaangeroerd, het glas.
O vloek, dat ik steeds moest beminnen
dat wat een vriend het liefste was.

Paul Lenda

 

naar boven

Lex Gans, in 1962: "… Door een foutieve 'timing' was ik in oktober 1942 in het kamp Westerbork geraakt, waarvan ik mij eigenlijk alleen nog de onbeschrijfelijke chaos herinner. Met zijn perfide speculatie op de gevoelens van angst en op de medewerking van de Joodse Raad had de bezetter kans gezien zonder veel opschudding te verwekken een groot deel van de joodse mannelijke bevolking samen te brengen in de werkkampen van de Nederlandse Heidemaatschappij. (…) Op de eerste vrijdag in oktober van het jaar 1942 werden alle werkkampen omsingeld door de beruchte groene politie en de volgende dag werd de gehele bevolking van de kampen naar Westerbork gedeporteerd. De barakken in doorgangskamp Westerbork raakten overvol, de voedselrantsoenen werden steeds kleiner, de hygiënische toestanden onhoudbaar. Later zou blijken dat het nog erger kon.

In deze chaos van een overbevolkt kamp was ik in de eerste dagen van oktober verzeild geraakt en ik had slechts korte tijd nodig om te beseffen dat ik hier zo snel mogelijk weer vandaan moest zien te komen. (…) Na een verblijf van een par dagen in het kamp liep ik op een morgen weer speurend naar mogelijkheden de barakken af. Ik zag hoe een groep van 60 of 70 gevangenen zich onder politietoezicht twee aan twee gingen opstellen en besloot aan de staart van het peleton te gaan hangen. Mijn buurman in de rij bracht mij snel op de hoogte van wat er gaande was. De groep bleek een werkploeg te zijn (...) aangewezen om die morgen een trein te lossen (…) op het station Hooghalen. Hier lag mijn kans.

naar boven

Als de ploeg het kamp wil uitmarcheren beginnen twee SS-ers de papieren te controleren. Papieren die Gans niet bezat: “Noem het geluk, noem het voorzienigheid, halverwege de rij kregen de heren genoeg van de controle en gaven met een handbeweging te kennen dat de hele troep mocht doorgaan. (…) Drie uur later stond ik op de Brink in Assen.
Ontvlucht.”

Gans reist naar Amsterdam en duikt onder bij de tekenares en illustratrice Lotte Ruting.

Jan G. Elburg, in 1987: “Lex Gans was (...) blondharig op het vlassige af en derhalve tamelijk goed beveiligd door een persoonsbewijs ten name van Sjoerd Hiddema. (…) Dank zij de vriendschap met Lex Gans had Lotte Ruting dus goed contact met de jonge Groningse literatoren voor wie zij soms, in de toen door coupeurs gebruikte voormalige balzaal van het grachtenpand (talloze meer dan manshoge goudomlijste spiegels en overal groen velours, zelfs op de vloer), illegale lezingen organiseerde. Mensen als Marja, Evenhuis, Schuur, maar ook bijvoorbeeld de Amsterdammer Jan Spierdijk, droegen daar voor uit eigen werk, aangehoord door een min of meer draagkrachtig semi-artistiek Amsterdams publiek (boekhandelaren bemiddelden vaak). Zij kregen de recette in zijn geheel uitgekeerd, plezierig in een tijd waarin zij door hun weigering lid te worden van de Kultuurkamer legaal geen cent konden verdienen met hun schrijverij."

naar boven

 

Herfst in Holland

Een man die aan een Amsterdamsche gracht
Ergens zijn kamer houdt, hoort er den regen,
Hoort er den wind, hij kent de zware wegen
Van Holland die doorweekt zijn dezen nacht.

Ik heb dit land, denkt hij, nooit liefgehad
Voor het door vreemde troepen werd betreden,
Voor dat de tanks over de straten reden
Van deze later zoo gekneusde stad.

Dan gaat het donker in zijn oogen bloeien;
Ziet hij het land, een visioen van bloed.
Hij weet dat nu een storm in Holland woedt
Die in den nanacht tot orkaan zal groeien.



[Paul Lenda, uit: Geuzenliedboek 1940-1945)


 

Gans: "Het was in de laatste week van september in het jaar 1943 dat ik een gevoel kreeg van jongen-neem-de-benen-want-het-loopt-mis. Amsterdam begon in die dagen voor een bona fide onderduiker die zich niet koest wilde houden een ietwat benauwde atmosfeer te vertonen. Twee maal had het moffengespuis mij te pakken gehad en twee maal was ik losgelaten zonder dat mijn ware identiteit aan het licht was gekomen."

Met vervalste papieren die hij van 'Henri', een Frans journalist met Zwitsers paspoort, had gekregen, vlucht hij eerst per trein via Parijs naar Toulouse, en dan per auto naar de Pyreneeën. Daar worden hij en zes andere Nederlanders, een Canadees piloot, drie Fransen en twee Italianen door 'passeurs' per voet naar Spanje geleid. De barre tocht duurt twee dagen, maar verloopt zonder incidenten. Vervolgens zorgen Nederlandse diplomaten ervoor dat hij en de andere Nederlanders via Madrid naar Gibraltar kunnen reizen, en vandaar naar Londen.

Gans, in 1962: "Terugblikkend op míjn oorlog constateer ik dat Hitler erin is geslaagd mijn familie bijna volledig uit te roeien. Het is hem gelukt mij in mijn eigen land het leven van een vogelvrijverklaarde te laten leiden. Ik heb mijn huid kunnen redden en niet meer dan mijn huid.

Maar ik schrijf deze regels in mijn werkkamer aan de Noordzeekust, waar ik vanuit het venster het licht van de vuurtoren zie opvlammen en doven met steeds weerkerende regelmaat. Op mijn bureau staat een foto van mijn jongens, die het verhaal van vader horen als een legende uit de riddertijd. Misschien heb ik mijn oorlog wel gewonnen."

naar boven

Vertaler

Na de oorlog keert Lex Gans terug naar Nederland. Hij gaat als vertaler aan de slag voor uitgeverij Kroonder te Bussum, een uitgeefhuis waar dan veel (ex-)Groninger onderdak vinden, dankzij A. Marja, die aldaar werkzaam is.

Nick ter Wal, in 2011: "Auteurs en medewerkers van uitgeverij F.G. Kroonder te Bussum hadden op dinsdag 18 december 1945 iets te vieren. Het eerste lustrum van de kleine uitgeverij van Nel en George Kroonder was aangebroken. (...)

Op de feestavond droegen dichter Willem van Iependaal en typograaf Johan H. van Eikeren allebei een lang gelegenheidsgedicht voor. In een kleine oplage maakte men er een boekje van, ‘omdat het nuttig is het woord te horen, maar nuttiger nog hetzelve te bewaren’, aldus het colofon. De verzen van Van Iependaal en Van Eikeren staan bol van de roddel en achterklap, vooral met betrekking tot fondsauteurs van Kroonder: Jef Last, Ab Visser, Lex Gans, vele anderen."

Paul Lenda ca. 1946 . Fotograaf onbekend. Uit: Wim Hazeu. A. Marja, dichter en practical joker (1917-1964), [1985]

naar boven


Literair agent

Zijn werk als vertaler brengt Alexander Gans in contact met Amerikaanse literaire agenten. Hij besluit zelf literair agent te worden. Hij behartigt de belangen van onder meer Saul Bellow, Norman Mailer, Ellery Queen en Iris Murdoch, en groeit uit tot een van de weinige literaire agenten die in Nederland in de jaren vijftig tot en met zeventig actief zijn.

In 1970 wordt hij geïnterviewd door de Telegraaf. Op de vraag of hij een definitie kan geven van een literair agent antwoordt Gans: "Schrijft u maar: literaire agenten zijn rare mannen... met gevoel voor de financiële en sociale positie van schrijvers."

Na zijn pensionering verhuist Lex Gans naar Spanje. Daar overlijdt hij in 1999.

naar boven



Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

De dwaas en zijn lied
Kroonder, Amsterdam, 1942. 30p.
Gedrukt in oplage van 100 genummerde en door de dichter gesigneerde exemplaren.



naar boven


Bloemlezingen:

Poëzie van Paul Lenda is in deze bloemlezingen aangetroffen:

Geuzenliedboek 1940-1945 (blz 162-1). Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, 1945.
Verzet en Poëzie. Zuid-Hollandsche U.M., Den Haag, 1945.
Levende dichters. U.-M. "West-Friesland", Hoorn, 1946.

Een nieuwe bundel verzen. Meulenhoff, Amsterdam, [1969]. (14de gewijzigde druk).

naar boven



Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.


* Foto uit: Telegraaf, 04-04-1970. Fotograaf onbekend.
Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: Geboorteannonce Alexander Gans, Grijpskerk, vrijdag 26 mei 1916.
Joods Monument - www.joodsmonument.nl
Mozes Gans en Carolina Geertruida Barnstijn
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/135230/mozes-gans
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/135229/carolina-gertruida-gans-barnstijn
Sjoa Drenthe. Drentse Joodse inwoners ten tijde van WO-II.
Site geeft naam vrouw en kinderen van Alexander Gans.
http://sjoa-drenthe.nl/

Dutch Jewry - informatie over de ouders van Alexander Gans.
http://www.dutchjewry.org/
Geni.com: informatie over sterfdatum Alexander Gans. Update11-05-2015
https://www.geni.com/people/Alexander-Gans/6000000026853733885
Paul Lenda. Gedichten. Pagina 413-414.'Balans'. Groot Nederland, 15-06-1941.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010325952:mpeg21:p013
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010325952:mpeg21:p014

naar boven

Den vaderland getrouwe. Een boek over oorlog en verzet. Samengesteld door Mathieu Smedts en geschreven door mensen die beleefd hebben wat ze schreven. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1962. 288p, [32]p. pl. Arbo. Lex Gans. Deel IV, hoofdstuk I: Engelandvaart, barbaarse reis. Blz. 207-221.
Ab Visser. 't Peerd van Ome Loeks. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1970. 109p.
Index van het boek (samenstelling NPE, 2014)
Peter van Oosten. Literaire agenten zijn rare mensen en zeldzame vogels. De Telegraaf, 04-04-1970.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011197998:mpeg21:a0872
Frans Duister. Literair agent tussen twee vuren. De Tijd, 20-10-1970.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110612253:mpeg21:a0258
Jacq. Wallage. Het kinderboek als reisbagage. Nieuwsblad van het Noorden, 27-10-1978.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018344:mpeg21:a0476
Wim Hazeu. A. Marja, dichter en practical joker (1917-1964), Stabo/All-round, Groningen, [1985].
Jan G. Elburg. Geen letterheren. Uit de voorgeschiedenis van de vijftigers. Meulenhoff, Amsterdam 1987. Blz 22-23.
http://www.dbnl.org/tekst/elbu001geen01_01/index.php
Maatstaf. Jaargang 42, nr. 11/12. 1994. Blz 98-101.
Reinold Kuipers. Telefoongesprek met Bart FM Droog over Alexander Gans, 2000.
Sjoerd van Faassen. 'Staande op de ruïne van het trotste luchtkasteel: Boven A.P., een Groningse tegenhanger van Criterium'. Tijdschrift voor tijdschriftstudies nr. 10, 2001.
http://www.tijdschriftstudies.nl/index.php/TS/article/viewFile/153/151

naar boven

A.M.F. Dessing. Tulpen voor Wilhelmina. De geschiedenis van de Engelandvaarders. Dissertatie Faculty of Humanities, Universiteit van Amsterdam, 2004. http://dare.uva.nl/document/77559
Herman Sandman. Arcadia der Poëten. Het literaire leven in Groningen 1945-2005. Passage, Groningen, 2008.
Nick ter Wal, Artistiek Bureau, Likballade. Tzum, 04-02-2011. http://www.tzum.info/2011/02/artistiek-bureau-likballade/

naar boven

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan Alexander Gans bevinden zich in:

Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Letterkundig Museum, Den Haag


naar boven


deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:


Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners


© De Nederlandse Poëzie Encyclopedie, 2013-2016

Webdesign Revan Barlas