versie: 28-09-2015 - redacteur: Bart FM Droog
Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

---

H.J.A.M. Schaepman Geboren te: Tubbergen, 02-03-1844 Gestorven te: Rome, 21-01-1903 Volledige naam: Hermanus Johannes Aloysius Maria Schaepman Naamsvarianten: Herman Schaepman; H. Schaepman Bijnamen: De Doctor; De Rijsenburgse Professor Pseudoniemen: Corvinus; E.L.C. Foto: fragment van het Schaepman- monument, Tubbergen © Bart FM Droog, 2012

Politicus, prozaïst, dichter, redenaar en geestelijke. Zoon van Theodorus Schaepman, burgemeester van Tubbergen en later handelaar in linnen, en Johanna Francisca la Chapelle.

Dé voorman van katholiek Nederland, eind negentiende eeuw. Hij had zich vooral tot taak gesteld de Nederlandse katholieken in cultureel en politiek op-zicht een volwaardige plaats te verzekeren in de samenleving.

Schaepman bezocht het gymnasium te Oldenzaal (1856-1858), waarna hij aan het Klein-seminarie te Culemborg (1858-1863) en aan het Groot-seminarie te Rijsenburg (1863-1867) de priesteropleiding volgde.

Dichter

Hij zond in 1866 zijn langere gedicht De Paus (omschreven als 'tijdzang' en 'tijdvers)' aan J.A. Alberdingk Thijm, die er een voorwoord bij schreef en het als boekje van een naamloze dichter publiceerde. Bij de onthulling van het standbeeld voor Vondel te Amsterdam, in 1867, bracht Schaepman een nieuw 'tijdvers' uit: Vondel. Ditmaal prijkte zijn naam wel op het titelblad.

In deze periode leerde hij meer Amsterdamse literatoren kennen. Via een van hen, Mgr. Judocus Smits, werd hij redacteur bij dagblad De Tijd. In 1868 vertrok hij naar Rome, waar hij bevriend raakte met kardinaal Pecci, die later bekend zou worden als paus Leo XIII. Hij berichtte voor De Tijd over het Vaticaanse Concilie. In 1869 promoveerde hij tot doctor in de theologie.

Bij zijn terugkeer in Nederland, in 1870, werd hij benoemd tot professor in de kerkgeschiedenis aan het Seminarie te Rijsenburg en tweede secretaris van het aartsbisdom Utrecht. Hij bleef verbonden aan De Tijd, waar hij in 1872 enige maanden lid van de hoofredactie was. Ook bleef hij gedichten publiceren.

terug naar boven

Politicus

"Zijn politieke loopbaan begon in de R.K. Kiesvereeniging van Driebergen. In 1880 werd hij in het kiesdistrict Breda gekozen tot lid van de Tweede Kamer." ¹

Hij was hiermee de eerste priester die in Nederland tot parlementariër verkozen werd. "Op 15 juli 1880 besloot de Tweede Kamer met 55 tegen 14 stemmen, dat hij mocht worden toegelaten als Tweede Kamerlid. Sommige leden (met name liberalen) verzetten zich op grondwettelijke gronden tegen zijn toelating. De Grondwet bepaalde dat bedienaren van godsdienst geen Kamerlid konden worden. Schaepman had echter verklaard dat hij zijn priesterambt tijdens zijn periode als Kamerlid niet zou uitoefenen."²

Jos van Meeuwen (1987): "Nadat hij in 1891 verslagen was in het kiesdistrict Wijk bij Duurstede, kreeg hij de Kamerzetel voor Almelo aangeboden. 'Ik wil de Katholieken tot een politieke macht maken in Nederland', kondigde Schaepman aan in zijn maidenspeech tot de volksvertegenwoordiging. Het doel van zijn politieke streven was het breken van de politieke oppermacht van de liberalen en de herkerstening van de samenleving als antwoord op de vraagstukken en gevaren - het socialisme - van de moderne tijd. Als politiek middel zag Schaepman in eerste instantie de vorming van een christen-democratische centrumpartij."

terug naar boven

Kranten- en tijdschriftenman

Schaepman was met de historicus W.J.F Nuyens (1823-1894) achtereenvolgens 'directeur' van het tijdschriift De Wachter (1871-1873) en Onze Wachter (1874-1885). Redacteur Haagsche Stemmen (1885-1890). Redacteur De Katholiek (vanaf 1890). Van 1882 tot 1884 verzorgde Schaepman wekelijks een hoofdartikel voor het katholieke Friese dagblad Ons Noorden. Daarna werkte hij vijftien jaar mee aan de krant Het Centrum. In 1900 richtte hij een eigen tijdschrift op: Chronica over staatkunde en letteren, waarvan de drie jaarreeksen (1901-1903,3 delenl) na zijn dood zijn gebundeld.³

J.A. Bornewasser (1989): "De spottende toon waarop de Tachtigers hem afwezen en in het bijzonder de ongenadigde wijze waarop Willem Kloos zijn monumentale Aya Sofia (1886) belachelijk maakte, wist Schaepman later niet beter te pareren dan met moraliserend te wijzen op het individualistische en onmaatschappelijke karakter van de moderne poëzie. Met de van hem ook op ander terrein bekende verabsoluteringsdrang noemde hij alle niet door God geïnspireerde dichtkunst onvolkomen."

P.C. Molhuysen en P.J. Blok (in 1924): "Zijn meesleepende levenslust en geestdrift gingen gepaard met onvermoeide werklust en hoogen dichterlijken zin. Naast historie en staatswetenschappen, hadden kunst en archeologie zijn warme belangstelling."

terug naar boven

'Alles voor en door de werkman'

Jos van Meeuwen (1987): "Het inzicht, dat sociale hervormingen onvermijdelijk en noodzakelijk waren met het oog op de integratie van de (katholieke) arbeidersklasse, ontleende Schaepman vooral aan zijn bemoeienissen met de eerste katholieke werkliedenverenigingen in het aartsbisdom. (...)  Zijn devies 'alles voor en door de werkman' moeten we overigens niet al te letterlijk nemen. Schaepman kwam namelijk ook in botsing met zijn eigen volgelingen als A. Ariëns en [Gisbert] Brom - ook wel 'Schaepman's zonen' genoemd - die aandrongen op grotere zelfstandigheid op sociaal gebied voor de katholieke werklieden, samenwerking over de grenzen van de bisdommen heen en de oprichting van katholieke vakorganisaties. Dat alles ging de in wezen conservatieve Schaepman veel te ver."

"De aanleiding tot de breuk lag in de oprichting van de Klarenbeeksche Club, een informeel discussieforum over kerk en samenleving, dat ontstond tijdens de viering van Brom's koperen priesterfeest in 1901. Schaepman werd niet gevraagd. Dat was natuurlijk tegen het zere been van de autoritaire priester-staatsman, die volgens Gerard Brom, de broer van Gisbert en de biograaf van Ariëns, niet hield van 'machtsvorming buiten zijn bereik'. Hij was een moeilijk man, die scherp tekeer kon gaan tegen zowel mede- als tegenstanders. Ariëns typeerde hem in termen als 'onfeilbaarheidswaan', 'geest van dwingelandij', 'kwaaddenkendheid' en 'prikkelbaarheid, die boosheid werd bij de minste tegenspraak'."

"De Twent Schaepman had bovendien een uitgesproken afkeer van zuiderlingen, die de katholieke saamhorigheid niet ten goede kwam. Bij zijn dood in 1903 schreef Ariëns aan de verlichte Westbrabantse suikerfabrikant J.F. Vlekke, dat zijn heengaan 'het struikelblok voor de harmonische samenwerking van velen (heeft) weggenomen'."

terug naar boven

Verering

P.C. Molhuysen en P.J. Blok (in 1924): "Hij stierf te Rome, waar hij herstel van gezondheid zocht; op het Campo Santo dei Tedeschi werd hem een grafmonument opgericht door zijn vele vereerders en vrienden. Ook aan eerbewijzen tijdens zijn leven heeft het hem niet ontbroken. Leuven benoemde hem tot doctor philosophiae et litterarum honoris causa, paus Leo XIII maakte hem in 1901 tot zijn huisprelaat en in 1902 volgde zijn benoeming tot protonotarius apostolicus."

Na Schaepmans dood volgde een stroom aan biografische werken. Zijn eerste biograaf Jules Persyn (1878-1933) heeft zijn kloeke biografie over Schaepman niet kunnen voltooien. In de drie delen die hij van 1912-1927 publiceerde wordt Schaepmans leven tot en met 1882 beschreven, in
1478 bladzijden. Zijn tweede, grote, biograaf, J. Witlox beperkte zich tot 1376 bladzijden.


Een NPE-redacteur staart naar het Schaepman-monument bij Tubbergen, 2012.
© Bart FM Droog, 2012

Niet alleen via boeken wordt de herinnering aan hem levend gehouden: te Driebergen-Rijsenburg bevindt zich een door P.J.H. Cuypers ontworpen monument (1908). In 1927 onthulde men bij Tubbergen een circa zeven meter hoog standbeeld van Schaepman. In het gebouw van de Tweede Kamer te Den Haag staat een borstbeeld van hem.

In 1994 verscheen een bescheiden bloemlezing (omvang 220 pagina's) uit Schaepmans dichtwerken.

terug naar boven

---

Over H.J.A.M. Schaepman

A.M.A.J. Ariëns. Dr. H. J. A. M. Schaepman. Een studie. Küppers & Laurey, Haarlem,  1889. Omvang: 38 p.

P.M. Bots. Iets over Dr. Schaepman en de Aya Sofia.  St. Jacobs-Godshuis, Haarlem, 1892. Omvang: 42 p.

A.H.W. Kaag. De laatste dagen van Mgr. Dr. H.J.A.M. Schaepman. De Haas, Amsterdam,  [1903]. Omvang: 11 p.

F. Hendrichs S.J. H. J. A. M. Schaepman. Een levensbeeld. Van Leeuwen, Leiden, 1903. Omvang: 72 p.

Een burgerman. Wat nu? Eene vraag bij den dood van Dr. Schaepman.  J.R. van Rossum, Utrecht, 1903. Omvang: 51 p.

W.H. Nolens. In memoriam Dr. H. J. A. M. Schaepman, 2 Maart 1844- 21 Januari 1903. Met een interview van C.K. Elout. "Elsevier", Amsterdam, 1903. Omvang: 29 p. Overdruk uit: Elsevier's geïllustreerd maandschrift.

G. Brom. Dr. H. J. A. M. Schaepman. Mannen en vrouwen van beteekenis in onze dagen dl. 34, afl. 1. H.D. Tjeenk Willink & Zoon, Haarlem, 1903. Omvang: 54 p (P. 1-54).

terug naar boven

Frans Lodewijk Eugène Marie Hendrichs. H.J.A.M. Schaepman. Een levensbeeld. [s.n.], Leiden, 1903. Omvang 72 p.

M.J.A. Lans [... et al.]. Mgr. Dr. H. J. A. M. Schaepman herdacht in de hoofdstad. De Haas, Amsterdam,  [1903]. Omvang: 86 p.

J.H. Jansen. Busken Huet. Schaepman. Couperus. Reits, Groningen, 1907. Omvang: 46 p. Over Conrad Busken Huet (1826-1886), Louis Couperus (1863-1923) en H.J.A.M. Schaepman (1844-1903).

Jul. Persyn. Dr Schaepman. Deel 1: Maart 1844-Juli 1870. A.J. Roebert, 's-Gravenhage, 1912. Omvang: 544 p., [1] bl. pl. Biografie.

Jul. Persyn. Dr Schaepman. Deel 2: Juli 1870-Juli 1880. A.J. Roebert, 's-Gravenhage, 1916. Omvang: 739 p., [1] bl. pl. Biografie.

Jul. Persyn. Dr Schaepman. Deel 3: Juli 1880-1882. A.J. Roebert,  's-Gravenhage,  [1927]. Omvang: 195 p. Enkel 1ste stuk, niet verder verschenen.  

H. Huijbers, J. van der Grinten en  J. Hoogveld. Schaepman herdacht in de openbare zitting van den senaat der Keizer-Karel-Universiteit te Nijmegen den 23sten Januari 1928.  Dekker & Van de Vegt, Nijmegen [etc.], 1928. Omvang: 60 p. Drukker: Centrale Drukkerij, Nijmegen. Bevat: Schaepman en de emancipatie der katholieken door H. Huijbers. Schaepman als staatkundig leider door J. van der Grinten. Herinneringen aan Januari 1903 door J. Hoogveld.

terug naar boven

Gerard Brom. Herleving van de wetenschap in Katholiek Nederland. Gedenkboek. Vereeniging tot het bevorderen van de beoefening der wetenschap onder de katholieken in Nederland. [s.n.], s.l.], 1930. Omvang: 270 p., [5] bl. pl. Drukker: Ten Hagen, 's-Gravenhage. Gedenkboek bij het vijf en twintigjarig bestaan van de Vereeniging tot het bevorderen van de beoefening der wetenschap onder de katholieken in Nederland, geschreven in opdracht van het bestuur. Over Cornelis Broere (1803-1860), J.A. Alberdingk Thijm (1820-1889), H.J.A.M. Schaepman (1844-1903), J.V. de Groot O.P. (1848-1922) en A.A.H. Struycken (1873-1923).

Gerard Brom. Schaepman. Volksuniversiteitsbibliotheek nr. 69. De erven Bohn, Haarlem, 1936. Omvang: VI, 215 p. Biografie.

Seerp Anema. Eerherstel voor Schaepmans Aya Sofia. Calvinistische en impressionistische aesthetiek nr. II.  J.H. Kok, Kampen, 1936. Omvang: 61 p.

Jos. van Wely. Schaepman. Levensverhaal. Paul Brand, Bussum, 1952. Omvang: 636 p. Biografie. 2de druk 1954. Omvang: 641 p., [28] p. pl.

W.J.M.A. Asselbergs [Anton van Duinkerken]. Vijftig jaar na Schaepmans dood : een bladzijde uit de voorgeschiedenis der moderne interpretatie-methodiek. Paul Brand, Bussum, 1953. Omvang: 24 p. Inaugurale rede Nijmegen. (Leeropdracht: Nederlandse en algemene letterkunde). De KB meldt bij dit werk: "Trefwoord GOO: Dichtkunst, Interpretatieve methode".

Geert Ruygers. Schaepman en wij. Katholiek Werkverband van de Partij van de Arbeid, Amsterdam, [ca. 1955]. Omvang: 15 p.

J. Witlox. Schaepman als staatsman. Uitgegeven onder supervisie van G.P.J. Bannenberg. Met een levensbericht van J. Witlox door L.J. Rogier. Urbi et Orbi, Amsterdam, 1960. Omvang: 3 dl. (XXXXVIII, 389, 509, 478 p.).

W.M.A. Peters. Herman Schaepman. 1883, 1903, 1963. Kring Overijssel der Katholieke Volkspartij, [s.l.], 1963. Omvang: 24 p. Uitgegegeven bij gelegenheid van de nationale Schaepman-herdenking 2 februari 1963.

Jos. van Wely. Schaepman. Kopstukken uit de twintigste eeuw nr. 17. Kruseman, Den Haag, 1964. Omvang: 96 p.

terug naar boven

[Theo Kroon]. Schaepman. Priester en politicus. AO-reeks no. 1950. Stichting IVIO, Lelystad, 1983. Omvang: 20 p.

J.W.R. de Savornin Lohman (eindredactie). Schaepmanherdenking, Tubbergen 11 oktober 1983. Honderd jaar na de verschijning van "Proeve van een Program" van Mgr. Dr. H. Schaepman. Christen Democratisch Appèl, Den Haag, 1983. Omvang: 55 p.

J.A. Bornewasser. Curiale appreciaties van de priester-politicus Schaepman. Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde. N.R., dl. 49, no. 7 (1986). Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, Amsterdam [etc.], 1986. Omvang: 40 p (p. 211-248). In verkorte vorm uitgesproken in de vergadering van 11 nov. 1985.

[C. Smal, E. van Beers.  foto's M. Wilcox ... et al.]. Dr. H. Schaepman in woord en beeld. Kok,  Kampen, 1986. Omvang: 96 p. Uitgave van het Dr. Schaepman-Centrum.

terug naar boven

---

Dichtbundels:

De paus. [J.A. Alberdingk Thijm], 1866. 'Tijdzang'.

Vondel. [eigen beheer?], 1867. 'Tijdzang'.

Verzamelde dichtwerken. [?], [?], 1869. 3de druk bij  C.L. van Langenhuysen, Amsterdam, 1889. Omvang: 143 p. 4de druk als 'Feestuitgave 1867 - 15 Augustus - 1892. Met portret naar de teekening van Jan Veth', 1892. Omvang 152 p.
5de druk 1899.

Parijs. Een gedicht. 1871.

Napoleon. Beijers, Utrecht, 1873. Omvang: 34 p. Gedicht op de dood van Keizer Napoleon III [van Frankrijk (1808-1873)]. 2de druk 1873. Omvang 35 p. 3de druk bij Gebroeders E. & M. Cohen, Arnhem-Nijmegen, 1888. Omvang: 75 p, met illustraties.

Pius PP. IX. Sonnetten. Op muziek gezet voor mannenstemmen (soli & koor), met begeleiding van orgel en piano door M.J.A. Lans.  Roothaan,  Amsterdam,  [1875]. Omvang: 17 p. Illustratie: muziekschrift. Over paus Pius IX (1792-1878).

Aya Sofia. wed. J.R. van Rossum, Utrecht,  1886. Omvang: [I], 181 p. Drukker:  J. van Boekhoven, Utrecht. 3de [vermeerderde] druk 1894. Omvang 232 p.
Online op DBNL: http://www.dbnl.org/tekst/scha024ayas01_01/

Nieuwe gedichten. Van Rossum, Utrecht,  1889. Omvang: XX, 188 p. Drukker: H.C.A. Thieme, Nijmegen.

Een vaandellied. Berijmde voorlezing. Van Rossum, Utrecht, 1895. Omvang: VI, 22 p.

Frans Hals. 1900 [wellicht soort biografie in versvorm?]

Gedichten. [Bezorgd en ingeleid door J. Persyn]. Nederlandsche schrijvers voor het middelbaar onderwijs, nr. 18-21. Van Hoof-Roelans, Hoogstraten, 1911. Omvang 216 p.

Schaepman's Frans Hals Verklaard door Gerard Brom. Geert-Groote-Genootschap, 's-Hertogenbosch, 1922. 20p. Geert-Groote-Genootschap nr. 30. Met verklarende woordenlijst. Bevat tevens de tekst van Frans Hals door H.J.A.M. Schaepman. Online op Delpher.

Schaepman de dichter. Voorwoord Michel van der Plas. Tekeningen Wim Riem. Samenstelling Martin Paus. [Uitgeverij] Smit van 1876,  Hengelo,  1994. Omvang: 220 p.

terug naar boven

---

Bloemlezingen:

Poëzie van H.J.A.M. Schaepman is o.a. in deze bloemlezingen aangetroffen.

Nederlandsche Letterkunde. J.B. Wolters, Groningen, 1905 (9de herziene druk).
Zuid en Noord. Desclée, De Brouwer, [s.l.], 1905.
Onze dichters. Meulenhoff & Co., Amsterdam, 1908.
Keurgarve. Van Nooten, Schoonhoven, 1909. (8ste verm. en herz druk).

Het Boek der Sonnetten. L.A. Dickhoff Jr., 's-Gravenhage, 1911.
Nederlandsche Letterkunde. J.B. Wolters, Groningen/Den Haag, 1916 (11de herziene druk).
Nederlandsche liederen en balladen. C.M.B. Dixon & Co., Apeldoorn, 1917.
Nederlandsche schrijvers en schrijfsters. Wolters, Groningen/Den Haag, 1919 (9de herziene druk).
Ons Twenthe. Proza en poëzie uit en over Twenthe. Hilarius, Almelo, [1919].

Ons koninklijk huis van 1880 tot 1938. Leidsche Uitgeversmaatschappij, Leiden, 1938.
Spiegel van de Nederlandsche poëzie door alle eeuwen. De Spieghel, Amsterdam, 1939.

Kleine literatuurgeschiedenis in verzen. Wereldbibliotheek-vereniging, Amsterdam/Antwerpen, 1953.
Spiegel van de Nederlandse poëzie. Dl. 1: 1100-1900. Meulenhoff, Amsterdam, 1955 (3e herziene druk).
Zeven eeuwen katholieke poëzie.  Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen, [1956].

Spiegel van de Nederlandse poëzie, dl 2. Meulenhoff, Amsterdam, 1965 (5e herziene druk).

Al bleef ik eeuwig ongelezen. Bert Bakker, Den Haag, 1974.

Poëziebrevier. De Fontein, Baarn, 1981.
Dichters over dichters. Sijthoff, Amsterdam, 1986.

terug naar boven

---

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

¹ Jos van Meeuwen. Schaepman, Herman Johan Aloysius Maria. In: Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland, 1987.
http://www.iisg.nl/bwsa/bios/schaepman.html
DBNL: H.J.A.M. Schaepman
G.J. van Bork & P.J. Verkruijsse (red.). De Nederlandse en Vlaamse auteurs van middeleeuwen tot heden met inbegrip van de Friese auteurs. De Haan, Weesp 1985: Schaepman, Herman Joan Aloysius Marie.
http://www.dbnl.org/tekst/bork001nede01_01/bork001nede01_01_1168.php
³ J.A. Bornewasser. 'Schaepman, Herman Johan Aloijsius Marie (1844-1903)', in Biografisch Woordenboek van Nederland, 1989/2012.
http://www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn3/schaepman
 P.C. Molhuysen en P.J. Blok (red.). 'Schaepman'. In: 'Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6. A.W. Sijthoff, Leiden 1924.
http://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu06_01/molh003nieu06_01_1874.php
Lectuur-Repertorium. Deel 3. A.S.K.B., Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, Antwerpen/Tilburg, 1954.
² Parlement & poltiek. Dr. H.J.A.M. (Herman) Schaepman
http://www.parlement.com/9291000/biof/01180

Boeken en brieven van, over en/of aan H.J.A.M. Schaepman bevinden zich in:
British Library, Londen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Letterkundig Museum, Den Haag
Poëziecentrum Gent

terug naar boven

deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:
Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie