Ter inleiding

[dat heet: vier fragmenten uit de ruim acht bladzijden tellende inleiding]

(...) Nederlandse liedjes en gedichten over de eerste Wereldoorlog

Als het om Nederland gaat, is het gangbare beeld echter dat de Eerste Wereldoorlog vrijwel geen sporen heeft nagelaten in de letterkunde. Zowel oudere als nieuwere literatuurgeschiedenissen doen er op dit punt dan ook het zwijgen toe, speciale studies en artikelen ontbreken geheel, antiquariaten blijken bij navraag geen titels te kunnen opgeven. In recente beschouwingen over de herleefde aandacht voor de oorlog van '14-'18 wordt af en toe ook uitgelegd waarom het voor de hand ligt dat Nederlandse auteurs dit onderwerp indertijd niet hebben gekozen: ons land was toen immers neutraal. Ook op het internet is diezelfde logisch klinkende verklaring te lezen. Toch is die beslist onjuist, om de eenvoudige reden dat het gangbare beeld niet klopt.

Wie zich verdiept in het recent verschenen overzicht van Paul Moeyes, Buiten schot, Nederland tijdens de eerste Wereldoorlog 1914-1918, kan al door twijfel worden bevangen. Deze auteur noemt immers nagenoeg als eerste verschillende Nederlandse romans waarin de Eerste Wereldoorlog centraal staat en citeert ook enkele dichters die hun afschuw over het monster van de oorlog hebben uitgesproken. Toch is ook hij van mening dat dit onderwerp in de Nederlandse letteren 'slechts een ondergeschikte rol speelt'. Maar toen Moeyes studie in 2001 uitkwam, was Menno Wielinga al een jaar bezig met het uitbouwen van een website waarop binnen korte tijd enkele tientallen voorbeelden van Nederlandse liedjes en gedichten over de Eerste Wereldoorlog konden worden geplaatst. Met name toen de andere samenstellers van deze bloemlezing met hem mee gingen zoeken, waren er binnen twee jaar al honderden lyrische teksten gevonden en nam het plan voor een samenvattende publicatie vormen aan. (...)

Vergelijkingen trekken met de verschrikkingen waarmee de oorlogvoerende naties rechtstreeks te maken kregen, is niet zinvol. Maar het zou een misverstand zijn te denken dat het neutrale Nederland zelf niet te lijden heeft gehad. Men verloor ook hier familieleden en vrienden, vooral de oorlog op zee maakte honderden slachtoffers, er ontstond een groot tekort aan voedingsmiddelen en brandstof, de werkloosheid nam toe, de opvang van vluchtelingen en gewonden leidde tot grote problemen. (...)

Opzet en bedoeling van deze bloemlezing

Bij de selectie die wij na veel wikken en wegen hebben gemaakt uit maar liefst ruim achthonderd Nederlandse liedjes en gedichten over de Eerste Wereldoorlog, is gestreefd naar spreiding naar maker en groepering, naar onderwerp en visie en naar genre en toonsoort. (...) Uiteraard was het ons in de eerste plaats te doen om werk van dichters en liedjesschrijvers die de oorlog van '14-'18 bewust hebben meegemaakt, maar een uitloop naar jongeren als Theun de Vries en Ed. Hoornik (respectievelijk geboren in 1907 en 1910) leek niet te mogen ontbreken. Als uiterste publicatiedatum gold het jaar waarin de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Wie zelf nog verder wil lezen, zijn wij van dienst geweest door op de internetsite www.wereldoorlog1418.nl/
vindplaatsen een lijst te plaatsen van állle gevonden titels plus bronvermeldingen. Aanvullingen daarop blijven welkom. (...)

Rob Kammelar
Jacques Sicking
Menno Wielinga