versie: 28-01-2017 - redacteur: Bart FM Droog; m.m.v. Auke van der Berg en Marianne Gossije

Biografie | Dichtbundels |Bloemlezingen | Google | Bronnen

---

J.B. Charles Pseudoniem van: Willlem Hendrik Nagel Geboren te: Zwolle, 25-08-1910 Gestorven te: Oegstgeest, 29-07-1983 Volledige naam: Willem Hendrik Nagel Naamsvarianten: Wim Nagel; Willem Nagel; W.H. Nagel Verdere pseudoniemen: E.E. Swarts [volgens KLL] Carlo Giuseppe Bandinelli Karel Wolters

Foto: uit Vloedlijn, 1954

Zie ook: Groninger dichters

Dichter, verzetsman, prozaïst, essayist en criminoloog.

Extra: muzikale uitvoering van 'De zonnebril van plastic'

Een van de tien kinderen van Hendrik Nagel (1881-1956) en Willemtje Hoogeveen (1880-1948); Vader Nagel huwde na de dood van Willemtje met G. Medema. Willem Hendrik (Wim) Nagel trouwde op 20 juni 1940 te Utrecht met Jansje (Hans) Wouda. Uit dit huwelijk werden twee dochters en één zoon (Marleen (1941), Ernst (1944) en Froukje (1947-1985) geboren. Na echtscheiding (24-3-1966) huwde hij op 04-04-1966 met Helena Geralda Cornelia (Heleen) Maria van Leeuwen. Uit dit huwelijk werden geen kinderen geboren.

In 1912 verhuisden de ouders van Willem Nagel van Zwolle naar Groningen, waar vader Nagel bij de firma P. Broekema Koffie en Thee als handelaar in dienst kwam. Hij werd uiteindelijk directeur van dit bedrijf, dat na de oorlog werd omgedoopt N.V. Broekema-Nagel Verenigde Koffie- en Theefabrieken te Groningen-Assen. Ze betrokken een woning aan de Violenstraat 25. Violenstraat 25, anno 2016. Het toeval wil dat op hetzelfde adres van 1992-2003 uitgeverij Rottend Staal gevestigd was. Foto: Google Streetview

Willem Nagel groeide op in een gereformeerd milieu; hij bezocht de Gereformeerde School aan de Kraneweg. In 1923 ging hij door naar de Christelijke HBS aan de Grote Rozenstraat (later opgegaan in het Wessel Gansfortcollege. Op zijn veertiende valt hij, mede door het overlijden van zijn oudere broer Arend, van het gereformeerde geloof. Al blijft dat de rest van zijn leven een belangrijke rol spelen. Tot de dood van zijn vader, in 1956, zal hij elke zondag de kerk blijven bezoeken.

naar boven

In 1930 doet Willem Nagel eindexamen HBS-B. Hij wil graag rechten studeren, maar daarvoor heeft hij een gymnasiumdiploma nodig. Een jaar later deed hij het staatsexamen, waarbij hij, vanwege zijn HBS-diploma, vrijstelling had gekregen voor de moderne talen en exacte vallen. In dat jaar werkt hij ook voor het bedrijf van zijn broer Hendrik, de puddingfabriek Atlanta. Een van de opdrachten die hij van z'n broer kreeg was het van een kwartetspel, als promotieartikel van custardproducten. De drukker van de kwartetkaarten werd H.N. Werkman, die een atelier had tegenover de aan de hoge der A 13 gevestigde Atlantafabriek.

In oktober 1931, na het behalen van het staatsexamen gymnasium, begint hij aan de rechtenstudie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens de studie, in 1934, verlooft hij zich met Jansje (Hans) Wouda uit Utrecht. Hijzelf woonde toen nog bij zijn ouders in, die inmiddels verhuisd waren van de Violenstraat via de Jozef Israëlstraat 25 naar de Molenweg 11 te Haren. Zijn broer Hendrik Jr, betrok daar, na zijn huwelijk in 1930, Molenweg 12, schuin tegenover het ouderlijk huis.

naar boven

De opkomst van het nationaal-socialisme

Over de ontwikkeling in Duitsland maakt hij zich al vanaf 1932 grote zorgen; ook de groei van de NSB verontrust hem. Hij bezoekt politieke bijeenkomsten en ging in debat met nationaal-socialisten.

In 1937 sluit hij zich aan bij Motordienst van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm. Deze suborganisatie van de Vrijwillige Landstorm (een soort Nationale Reserve) was in 1918 opgericht om de overheid te hulp te komen bij het handhaven van de binnenlandse orde en rust, of beter gezegd; in actie te komen bij revolutiedreigingen. Hij krijgt daar schietlessen en hij leert met vrachtwagens te rijden.

Later zegt hij dat hij zich bij de BVL aansloot om de 'vijfde kolonne' te kunnen bestrijden. Waarschijnlijker is het dat hij zich aanmeldde uit liefde voor auto's en vuurwapens.

naar boven

Oss

Gedurende zijn rechtenstudie doet Willem Nagel, op instigatie van hoogleraar Maarten P. Vrij, onderzoek naar de criminaliteit in Oss, een plaats waar tot de marechaussee er in 1935 daadkrachtig optrad, de misdaad welig tierde. Dit onderzoek zal uiteindelijk resulteren in z'n proefschrift, in 1949.¹

Cultuur

Ook op cultureel vlak is Nagel tijdens zijn studietijd actief. Hij is in 1935-1936 redacteur van het Groninger studentenweekblad Der Clercke Cronike. In 1936 leert hij de dichter en latere uitgever Bert Bakker kennen. In Groningen raakt hij bevriend met dichter en organisator A. Marja. Via hem kwam hij in aanraking met andere destijds in Groningen verblijvende jonge literatoren, zonder deel uit te maken van de vaste kern die bekend werd als de Groninger (literaire) school.²

Ambtenaar

Op 19 april 1939 studeert Willem Nagel af. Kort na zijn doctoraalexamen wordt hij op 1 augustus 1939 als 'klerk ten parkette van de ambtenaar van het Openbaar Ministerie bij de kantongerechten' in het arrondissement Groningen.

Vanwege zijn lidmaatschap van de BVL wordt hij eind augustus 1939 gemobiliseerd. Hij blijft zes weken onder de wapenen, tot hij in oktober van dat jaar benoemd wordt tot waarnemend ambtenaar van het Openbaar Ministerie. Als zodanig opereert hij als aanklager bij kleine zaken die door kantongerechten behandeld werden. De functie van 'waarnemend ambtenaar' was destijds het gebruikelijke begin van een loopbaan bij justitie.

naar boven

Spion

Eind 1939/begin 1940 maakt hij meerdere reizen naar Duitsland. Onder het mom van het doen van vergelijkend criminologisch onderzoek poogt hij militaire inlichtingen te verzamelen in de Oost-Friesland. Onduidelijk blijft of hij dit aanvankelijk op eigen initiatief deed, of dat hij dit van begin af aan in opdracht van Mr. Dirk Reilingh deed. Reilingh was procureur-generaal bij het Hof te Leeuwarden, en in die hoedanigheid de hoogste verbindingsman van de Nederlandse Centrale Inlichtingendienst (CI). Nagel leverde zijn rapporten in bij de Groninger politiecommissaris S.W. Moolenaar - die na de oorlog bevestigde dat Nagel inderdaad in die tijd in Duitsland gespioneerd heeft, "geheel pro deo."

Over de waarde van de militaire inlichtingen die Nagel heeft doorgegeven, kan slechts gespeculeerd worden. Al zijn rapporten zijn, net als vrijwel alle andere rapporten van Nederlandse 'verkenners' die in het grensgebied actief waren, in de meidagen van 1940 vernietigd.

Mei 1940

Na de Duitse inval blijft Nagel als slapend agent van de Centrale Inlichtingendienst in Groningen actief. Hij continueert zijn werkzaamheden voor het Openbaar Ministerie. In oktober 1940 tekent hij de Ariërverklaring die de bezetter aan alle ambtenaren die bij Justitie werken wordt voorgelegd. Na de oorlog schaamde hij zich daar zeer voor, maar het dient gezegd dat Nagel juist door aan te blijven ten volle zijn ondergrondse activiteiten kon ontplooien.

In het voorjaar van 1941 raakt hij betrokken bij een rechtszaak tegen een Nederlandse aannemer die voor de Wehrmacht werkt. Nagel: "Tegen de ontslagverordening in [had hij] een deel van zijn personeel op straat gezet had. Ik klom hier in en ik hield een requisitoir tegen de man, die in zijn pleemansuniform verscheen, een requisitoir waarin ik zoiets zei als 'deze man toont maar niets te begrijpen van de sociale revolutie die zich aan het voltrekken is', enzovoort, in hun eigen stijl. Hij werd veroordeeld, maar liet mij door zijn advocaat (...), een brief schrijven met de mededeling dat hij zich over mijn schandelijke requisitoir had beklaagd bij de bevoegde Duitse instantie. Misschien heeft dit mijn ontslag bewerkt, maar ik heb altijd gevreesd dat mijn reizen naar Duitsland, in 1939, verdenking hadden opgewekt. Ik kreeg een baantje bij een ander departement en deed mijn werk strikt."

Th.W. van Veen: "In mei 1941 zou hij worden benoemd tot ambtenaar van het Openbaar Ministerie te Middelburg, maar deze aanstelling ging uiteindelijk niet door, toen zijn anti-Duitse gezindheid aan het licht kwam. Nagel ging daarop weg bij justitie en werd ambtenaar voor de Tuchtrechtspraak (prijsbeheersing) van het departement van Landbouw en Visscherij in Groningen."

Dit werk zou hij tot aan zijn onderduiken in oktober 1944 blijven doen. Na de bevrijding bekleedde hij de functie nog enige maanden, tot 1 november 1945 zou bekleden.

naar boven

Verzet

Gaandeweg de oorlog raakte hij bij meer en meer verzetsactiviteiten betrokken; hij hielp joodse onderduikers, hij was contactpersoon voor agenten die vanuit Engeland naar Nederland gestuurd werden, hij verzamelde militaire inlichtingen en was ook in het gewapend verzet actief. Door zijn werk bij de Tuchtrechtspraak kon hij ongestoord door het land reizen - het was een ideale cover.

Kees Schuyt, Nagels biograaf: "Willem Nagel heeft aan bijna alle vormen van verzet meegedaan. Toch vindt men zijn naam nauwelijks vermeld in de officiële geschiedschrijving van het verzet in de noordelijke provincies. (...) Deze merkwaardigheid kan ten eerste worden verklaard uit het feit dat bij deze geschiedschrijving vooral de namen van omgekomen verzetslieden worden vermeld en in geringere mate van overlevende deelnemers; ten tweede uit het feit dat Nagel in het verlengde van zijn inlichtingenwerk in 1939 contacten had gehouden met bestaande en nieuw gevormde inlichtingendiensten. Dat was werk waarbij geheimhouding de eerste eis was, ook nog lang nadat het werk verricht was en de oorlog voorbij. De gegevens over Nagels verzetswerk zijn onder meer afkomstig van zijn aanvraag bij de Stichting 1940-1945, voor een mogelijke toekenning van en buitengewoon pensioen in geval van arbeidsongeschiktheid. Voor die aanvraag diende hij een beschrijving te geven van zijn eigen activiteiten en arrestaties, waarbij ten minste vijf verklaringen dienden te worden overlegd van personen die hem in die tijd als verzetsdeelnemer hadden meegemaakt."

Naast zijn gewone en illegale werk hield Nagel zich ook bezig met de clandestiene literatuur. Met de dichter A. Marja en mede-jurist Willem Overbeek zette hij in 1944 de clandestiene uitgeverij In agris occupatis op. Het drukwerk en de vormgeving van deze kleine uitgeverij werd deels door H.N. Werkman verzorgd. Nagel, die met Overbeek ook in veemgerichten zetelde die over het lot van verraders en van verraad verdachte mensen besliste, vertelde Marja niets over zijn verzetswerk. "Jij bent een man die zijn bek niet kan houden," zo zou hij zich tegen Marja ontvallen hebben laten. [KV]

naar boven

Maar ook Nagel was bepaald onvoorzichtig: Een deel van zijn verzet heeft bestaan uit het NSB-ertje en Duitsers pesten, middels eindeloze en juridische procedures over kleinigheden. Dat breekt hem op als de Duitsers zijn KP-leider Fré Legger (1917-1944) op 18 oktober 1944 arresteren. Hij heeft een papier bij zich met handgeschreven notities van Nagel. De SD herkent zijn handschrift (door de eerdere stroom aan juridische haarkloverijen waarmee hij hen lastig viel) en wil hem arresteren. Net op tijd wordt Nagel op de hoogte gebracht van de arrestatie van Legger en duikt hij onder.

De SD neemt zijn huis aan de Verlengde Feithstraat 20a in beslag. Zijn vrouw en kinderen worden op straat gezet en een Duitsgezind persoon krijgt de woning toegewezen. Deze gooit allerhande papieren en drukwerk dat hij in het huis aantreft weg. Zodoende gaat veel van Nagel onderzoeksmateriaal voor zijn dissertatie verloren. Ook de nog niet gedistribueerde exemplaren van Ab Vissers dichtbundel Bos-idylle, verschenen bij In agris occupatis, verdwijnen op deze manier.

Nagel vlucht van Groningen, waar hij inmiddels te bekend is geworden, naar Utrecht. Tijdens de reis meet hij zich de verzetsnaam Charles aan - die uitgroeit tot het pseudoniem J.B. Charles, de naam waaronder hij na de oorlog als auteur bekend zal worden.

Op 8 april 1945, enkele dagen voor de Canadezen arriveren, wordt hij met zeven andere verzetsmannen die in het Groninger Huis van Bewaring gevangen zaten door SD-ers bij Norg vermoord.

naar boven

Eind 1944-bevrijding

In Utrecht wordt Nagel plaatsvervangend commandant van Gewest VIII van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). In die hoedanigheid is hij betrokken bij militair inlichtingenwerk en het voorkomen van geplande Duitse vernielingen. Ook heeft hij contacten met officieren uit een Armeens Wehrmachtbataljon, dat hij tot overlopen tracht te bewegen als de strijd in West-Nederland zal uitbarsten. Voor de Canadezen Utrecht binnentrekken is het bataljon al overgeplaatst naar elders.

Bevrijding

Op 6 mei 1945 arriveren de eerste Canadese verkenningstroepen in de Domstad. Maar eerst de volgende dag wordt Utrecht echt bevrijd, niet nadat acht BS-ers, waaronder de 24-jarige Piet Laseur, bij een confrontatie met Duitse soldaten om het leven kwamen.

Nagel keert eind mei 1945 naar Groningen terug, volgens zijn broer Klaas 'moe, ziek en erg neerslachtig.' Tijd om bij te komen is hem amper gegund: hij reist in juni naar Londen, waar hij waarschijnlijk nadere informatie moet geven over het Englandspiel. Kort daarna gaat hij weer aan de slag bij de Tuchtrechtspraak voor de Landbouw.

Ook vervult hij functies bij de zuivering en bij de berechting van politieke delinquenten. Van 1946 tot 1949 is hij raadsheer in het Bijzonder Gerechtshof te Leeuwarden.

Tegelijkertijd hervat hij het werk aan zijn proefschrift, De criminaliteit van Oss. Op 26 juni 1949 promoveert hij hierop cum laude. Th.W. van Veen: "Nagels dissertatie trok de aandacht door de originaliteit van de gebezigde onderzoeksmethode. Doordat hij in zijn boek de gesprekken verwerkte die hij met vele betrokkenen - onder wie daders die een lange straf uitzaten - had gevoerd, ontstond een ongemeen indringend beeld, geschreven door een begaafd stilist."

naar boven

Ook brengt hij in 1946 de novelle Ontmoeting in den vreemde uit, onder het pseudoniem J.B. Charles. Het boek verschijnt bij uitgeverij Kroonder in Bussum, onder redactie van de met hem bevriende A. Marja en H. Drijvers. In hetzelfde jaar begint hij ook mee te werken aan Podium, een van de belangrijkere literaire tijdschriften uit de directe naoorlogse periode. Het blad wordt geleid door Fokke Sierksma, die net als Nagel in Groningen aan z'n dissertatie werkte en ook een verzetsachtergrond had. In 1948 treedt Nagel toe tot de redactie.

Het huwelijk van Willem Nagel en Hansje Wouda staat intussen onder grote druk. Al in de oorlogsjaren begonnen ze uit elkaar te groeien, na de oorlog neemt de verwijdering alleen maar toe. Omwille van de kinderen blijven ze bij elkaar. Eerst in 1966, als hun jongste dochter is uitgevlogen, gaan ze tot scheiding over.

Volg het spoor terug

Van praktijk naar wetenschap

In 1949 verruilt Nagel de juridische praktijk voor de wetenschap. Hij wordt hoofdassistent van J.M. van Bemmelen, hoogleraar in het strafrecht en de criminologie aan de Leidse universiteit. Th.W. van Veen: "Een jaar later werd hij hier tevens toegelaten als privaatdocent in de strafrechtssociologie, een toentertijd in Nederland vrijwel onontgonnen terrein. Gedurende korte tijd was Nagel ook hoofd van het pas opgerichte Studie- en Documentatie Centrum Gevangeniswezen van het departement van Justitie.

naar boven

In 1951 verving Nagel enige tijd Van Bemmelen, en in 1953 kreeg hij een leeropdracht voor strafrecht, strafprocesrecht en criminologie. Drie jaar later volgde zijn benoeming tot buitengewoon hoogleraar in de penologie en criminele sociologie, in 1959 omgezet in een ordinariaat in beide vakgebieden. In 1968 werd deze leeropdracht veranderd in 'criminologie en penologie', want de opvolgers van Van Bemmelen beperkten zich tot straf- en strafprocesrecht. Nagel zou zijn ambt tot 1976 bekleden."

Circa 1955 werkte Nagel als Van Bemmelens assistent mee aan een herziene herdruk van Van Bemmelen standaardwerk Criminologie. Leerboek der misdaadkunde (1942). De eerste drukken van dit boek, dat decennialang verplichte kost was voor Nederlandse criminologiestudenten, bevatte in de eerste drukken een hoofdstuk waarin gesteld dat de criminaliteit van negers, joden en katholieken mogelijk aangeboren zou kunnen zijn. Toen Nagel meewerkte aan dit boek waren deze passages al lang en breed geschrapt.

Dat weerhield het Amsterdamse studentenblad Propria Cures (PC) er niet van om Nagel jaren later te beschuldigen van antisemitisme - beschuldigingen die naderhand werden overgenomen door W.F. Hermans en de doorgaans zeer gedegen literatuuronderzoeker Martien J.G. de Jong, waardoor de echo hiervan tot op de dag van vandaag weerklinkt.

Th.W. van Veen: "De boeiendste criminologische studies van Nagel hebben een antropologische inslag, zoals De meineed uit 1951 en zijn inaugurele rede, 'Het strafrecht en de onmens', uit 1956. Van historische kennis op penologisch gebied geeft zijn in 1977 verschenen hoofdwerk, De funkties van de vrijheidstraf, blijk. (...) Nagel was een van de eersten hier te lande die wetenschappelijk onderzoek deden naar slachtoffers van delinquent gedrag en hier de victomologie introduceerden.

naar boven

Ook in het buitenland gold Nagel als een gezaghebbend criminoloog. Hij doceerde aan de Menninger Foundation in Kansas in de Verenigde Staten en in Suriname. In 1966 en 1967 verrichtte hij criminologisch onderzoek in Thailand. In 1965 werd hem door het Deutsche Kriminologische Gesellschaft de Beccariamedaille toegekend. In dat zelfde jaar werd hij fellow van de American Society of Criminology, die hem in 1981 te Washington onderscheidde met de Selling Glueck Award. "

naar boven

J.B. Charles, schrijver

Naast zijn wetenschappelijke werk, dat hij onder de naam W.H. Nagel publiceerde, bleef Nagel ook bouwen aan zijn literaire oeuvre. Hij publiceerde als J.B. Charles een groot aantal dichtbundels, meerdere prozawerken, essays en memoires.

'De zonnebril van plastic'

Zijn bekendste gedicht is waarschijnlijk 'De zonnebril van plastic', waarvan de twee slotregels luiden:

Klapwiek nu maar weer heen, vandaag is alles goed, vandaag zijn wij bereid ons voort te planten.

Het werd in een groot aantal bloemlezingen opgenomen. Ook bestaat er een videoclip van, waarin zangeres Fay Lovski op een geïnspireerde wijze het gedicht vertolkt (RVU, 1994).

'De zonnebril van plastic' [klik op titel voor songtrack] Fay Lovsky, 2016 www.lovsky.com

Vocal, en harpje Fay Lovsky Basgitaar Stephan Wienjus Drums Marcel Serierse Keyboards, basklarinet: Gerbrand Westveen Vibes en marimba: Eddy Koopman Percussie: Eddie Conard Bugel: Eelco Oudolf Trombone Simon Westveen Koortjes: Mrs Einstein Productie en arrangement: Gerbrand Westveen Compositie: Fay Lovsky Eexecutive producer: RVU

naar boven

Nagel in publiek debat

Vrijwel tot aan zijn dood bleef Nagel zich roeren in het publieke debat. Hij wekte daarbij vaak wrevel op. Door zijn gehamer op het 'foute' van Duitsers en Vlamingen en door steunbetuigingen aan terroristen van de Baader Meinhoffgroep, die hij als verzetsstrijders zag, verspeelde hij veel sympathie. Ook zijn uitlatingen over Israël vielen in het sterk pro-Iraelische Nederland van de jaren zestig en zeventig niet in goede aarde.

Hoewel hij al een tijdje kwakkelde met zijn gezondheid kwam zijn eind toch nog onverwacht: In het Franse kunstenaarsdorp Piégon werd hij zó ziek, dat hij met spoed naar Nederland gevlogen werd. Hij overleed in het Academisch Ziekenhuis te Leiden.

Hij werd op 1 augustus 1983 in familiekring in Den Haag gecremeerd. Zijn as werd later dat jaar, op 29 november, verstrooid bij rouwcentrum De Boskamp in Assen.


¹Het onderzoek van Nagel naar de criminaliteit te Oss behelst iets anders dan 'De Zaak Oss' - een fraude en seksueel misbruikaffaire uit 1938, waar uiteindelijk het laatste kabinet-Colijn op zal sneuvelen.
² Ab Visser schreef in de Leeuwarder Courant (11 september-1976) dat hij J.B. Charles tot een van de randfiguren rond de Groninger School rekende. Hij bedoelde dat neutraal, niet denigrerend.

naar boven

---

Over/voor/tegen J.B. Charles

W.F. Hermans. Mandarijnen op zwavelzuur. No 1. Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog. Van Oorschot, Amsterdam, 1955, 32p. Over J.B. Charles' roman Volg het spoor terug. Oplasge 2000 ex.

Criminology between the rule of law and the outlaws. Volume in honour of Willem H. Nagel. [Board of ed.: C.W.G. Jasperse ... et al.]. Kluwer, Deventer, 1976. X, 256p.

Markant. Televisieportret van de criminoloog, penoloog, essayist en dichter Willem Hendrik Nagel. Interviews door Ton Neelissen en Jan Rogier. Circa 45 minuut. Vara, Nederland 1, 22.10-22.55 uur, 25-05-1978.

Dichterbij. [Radioportret van J.B. Charles]. een programa van Michel van Bergen Henegouwen, Hans Karsenberg en Ilse Wessel. Radio 5. RVU, Hilversum, 07-12-1994. .De Schatkamer. Wim Schouten, oud-directeur van uitgeverij Bezige Bij, criminoloog en schrijver Koos Weringh en criminoloog en schrijver Peter Hoefnagels halen herinneringen op aan Willem Nagel. Geïllustreerd met opnames van de gezongen gedichten van J.B. Charles door Fay Lovski ('De zonnebril van plastic' en 'Waarheen? Daarheen') en met fragmenten uit zijn werk. Opname bij Beeld en geluid, Hilversum.

naar boven

Dichterbij Bram Vermeulen, Fay Lovski, Jan Rot, Henny Vrienten, Youp van 't Hek e.a. zingen gedichten Mercury 5261832. 1994. 51'. Gedichten van Gerrit Achterberg, Remco Campert, J.B. CharlesGuido Gezelle, Jan Hanlo, Paul van Ostaijen, Bert Voeten en Hans Warren.

Kees Schuyt Het spoor terug J.B. Charles | W.H. Nagel 1910-1983 Balans, Amsterdam, 2010. 640p., [24]p. pl. Biografie.

OVT 5 september 2010. 1 uur. Biografie Het Spoor terug: J.B. Charles/W.H. Nagel. Gesprek met Kees Schuyt. Op 37'
http://www.npogeschiedenis.nl/speler~POMS_VPRO_215010~ovt-5-september-2010-uur-1-15-min-biografie-het-spoor-terug-j-b-charles-w-h-nagel~.html

naar boven

---

Dichtbundels:
[alleen werken van 6 of meer pagina's zijn opgenomen]

Een suite van de zee. [Met tekeningen van H.N. Werkman]. [A.Th. Mooij, W.H. Nagel en W.H. Overbeek], [Groningen], [februari 1944]. 12 blz. [ Volière-reeks nr. 1]. Oplage 75 ex. De Jong nr. 796. Online in Geheugen van Nederland.

Zendstation. De Driehoek, 's-Graveland, 1949. 39p. Podiumreeks.

Het geheim. Uitg. mij. Holland, Amsterdam, 1952. 31p. De Windroos 21.

Waarheen, daarheen. Daamen [etc.], 's-Gravenhage, 1954. 35p. Maatstafdeeltje nr. 12.

Gedichten Verzameling van de bundels Zendstation, Het Geheim, Waarheen daarheen, benevens de tot dusver ongebundelde verzen. De Bezige Bij, Amsterdam, 1955. 119p.; 2de druk [1957], 127p.

Het paradijs. Wereld-bibliotheek, Amsterdam [etc.], 1955. 20p.

	Ekskuseer mijn linkerhand Gedichten. De Bezige Bij, Amsterdam, 1959. 77p. Literaire pockets nr. 36.
	De gedichten tot 1963 De Bezige Bij, Amsterdam, 1963. 186p. Literaire reuzenpocket nr. 66. Bevat: Zendstation; Waarheen daarheen; Het geheim; Ekskuseer mijn linkerhand.
	Topeka De gedichten van 1963 tot 1966 De Bezige Bij, Amsterdam, 1966. 61p. Literaire pocket nr. 140.

De dieren. Eilance Pers, Zandvoort, 1969. [23]p. Eilance-reeks nr. 7. Oplage 35 genummerde ex. ex.

	De warme slager. De Bezige Bij, Amsterdam, 1973. 37p. BB Poëzie.
	De blauwe stoel De Bezige Bij, Amsterdam, 1980. 86p. BBpoëzie.

Waarom ik geen schilder ben. [De Bezige Bij], [Amsterdam], 1980. [16]p. Aangeboden aan vrienden van de dichter ter gelegenheid van diens zeventigste verjaardag.

	Turner Court Gedichten De Bezige Bij, Amsterdam, 1982. 44p. BBpoëzie.
	De groene zee is mijn vriendin Gedichten 1944-1982 Nawoord Koos van Weringh De Bezige Bij, Amsterdam, 1987. 410p. BBpoëzie

Ik ben het. Gedichten. Keuze en nawoord Aad Nuis. De Bezige Bij, Amsterdam, 1990. 56p. Bezige Bij Poëziepocket nr. 15.

naar boven

Andere genres - onder de naam J.B. Charles

Ontmoeting in den vreemde. Novelle. Kroonder, Bussum, 1946. 40p. Bayard-reeks nr. 14. Online in DBNL.

Volg het spoor terug. De Bezige Bij, Amsterdam, 1953, 328p, online in DBNL. Roman. 2de en 3de druk [1953], 328p; 9de druk 1966, 245p. [gecatalogiseerd als 'essay' bij de KB]; 10de herziene en uigebreide druk 1976, 372p; 11de druk 1984, 376p; 12de druk 1994, Bezige Bij jubileum pocket.

De menseneter van Nowawes en andere verhalen. De Bezige Bij, Amsterdam, 1956. 80p. Verhalen. 2de druk 1961, 103p; 3de druk 1964.

Beeldroman. [Fotografie van] Emmy Andriesse . [Tekst van] J.B. Charles. Bert Bakker / Daamen, Den Haag, 1956. 106p. KB: Plaatwerk.

Eendracht ontkracht, of Een pleidooi voor de simplificatie. De Spiegel, Amsterdam, 1959. 25p. Rede uitgesproken ter gelegenheid van de prijsuitreiking door de Stichting kunstenaarsverzet 1942-1945 in het Stedelijk museum te Amsterdam op 7 februari 1959.

Van het kleine koude front. De Bezige Bij, Amsterdam, 1962. 320 p. BB-literair. Met personenregister. 7de druk als Salamander 599, 1984.

naar boven

De vrouw van Jupiter. Boekverzorging: Jurriaan Schrofer. Bert Bakker/Daamen, Den Haag, 1962. 256p. Roman. 2de druk bij De Bezige Bij, 1978, 237p.

L. Aletrino , J.B. Charles ... [et al.] Mogen wij nog anti-Duits zijn? [Met een inleidend woord van W. Drees]. Scheltema & Holkema, Amsterdam, 1965. 126p.

Voor kinderen van ezeldrijvers. De Bezige Bij, Amsterdam, 1965. 44p. Kwadraatpamflet nr. 26. Verm. tekst v.e. artikel, o.d.t. "Bloed en tranen" verschenen in het weekblad "Vrij Nederland", 28 aug. 1965. Met gedicht van de auteur op achterzijde van de omslag.

Het Bataafse Christendom. Heerenboeren in het rijk der Voorzienigheid. Bert Bakker, Den Haag, 1970. 40p. Top-punten [1970 nr. 1]. Novelle.

Hoe bereidt men een ketter. De Bezige Bij, Amsterdam, 1976. 207p. BB Literair. Essays.

naar boven

Naar de Barbiesjes. Jeugdroman. De Bezige Bij, Amsterdam, 1983. 186p. Jeugdboek.

In Frankrijk dacht ik aan mijn vader. De Bezige Bij, Amsterdam, 1986. 223p. BBLiterair. Essays, memoires. Eerder verschenen o.d.t.: 'Omzien naar profielen'. In: Maatstaf, 1979-1981

Onder de naam W.H. Nagel

De criminaliteit van Oss. Daamen, 's-Gravenhage, 1949. 427 p., [12] p. foto's. Proefschrift Groningen. Ook verschenen als: Studies over wangedrag en straf, dl 3.

Vertaling: H.J. Giskes. Abwehr III F. De Duitse contraspionnage in Nederland. Vert. [uit het Duits] door en met een verantwoording van W.H. Nagel. [Met naschrift van H.M.G. Lauwers]. De Bezige Bij, Amsterdam, 1949. 314p. In 1951 verscheen de Duitse versie: Spione überspielen Spione. Toth, Hamburg, 1951. 351p.

De meineed. Strafrechtssociologische beschouwingen. De Bezige Bij, [Amsterdam], 1951. 55p.

Lezend over misdaad. E.J. Brill, Leiden, 1953. 25p. Als artikel verschenen in: Tijdschrift van Strafrecht, dl. LXII, afl. 1-2.

Het strafrecht en de onmens. Bakker-Damen, 's-Gravenhage, [1956]. 42p. Inaugurale rede Leiden (Leeropdracht: Penologie en criminele sociologie).

Crimineel ABC. Bakker/Daamen [etc.], Den Haag [etc.], 1960. 140p. Ooievaar nr. 111.

naar boven

Het voorspellen van krimineel gedrag. Een rapport uitgebracht aan het Ministerie van Justitie. Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage, 1965. IV, VI, 253 p. Uitgegeven in opdracht van het Wetenschappelijk voorlichtings- en documentatiecentrum van het Ministerie van Justitie.

G.P. Hoefnagels; W.H. Nagel; W. Calewaert. Waarde, macht, kriminologie. [Een cyclus lezingen gehouden in het kader van het Studium Generale Rotterdam in het akademisch jaar 1972-1973]. Martinus Nijhoff, Den Haag, 1974. VI, 96p. Studium Generale Rotterdam ; 3; Akademisch jaar 1972-1973.

Het betrekkelijke van kriminaliteit. Samsom, Alphen aan den Rijn, 1977. 86p. Kriminologiese cahiers nr. 1. Bevat: Het strafrecht en de onmens. Inaug. rede Leiden, 1959; De tijd en de kriminoloog, afscheidsrede Leiden, 1976.

Het werkschuwe tuig. Samsom, Alphen aan den Rijn, 1977. 103p. Kriminologiese cahiers nr. 2. Over thuislozen.

De funkties van de vrijheidstraf. Samsom, Alphen aan den Rijn, 1977. 181p. Kriminologiese cahiers nr. 3.

naar boven

---

Bloemlezingen:

Poëzie van J.B. Charles is o.a. in deze bloemlezingen aangetroffen:

Sint Maarten op de Montparnasse. Kroonder, Bussum, 1946.

De muze op zee. VBBB, [Amsterdam], 1951.
Dichters van dezen tijd, P.N. van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1951 (18de [herziene] druk).
Spiegel van de Nederlandse poëzie. Dl. 3: 1940-1955. Meulenhoff, Amsterdam, 1954.
Vloedlijn. Bosch & Keuning N.V., Baarn, 1954.
Nieuwe griffels schone leien. Daamen N.V./De Sikkel, Den Haag/Antwerpen, 1954.
Dichters Omnibus. Tweede bloemlezing. [Esso Nederland N.V.], ['s-Gravenhage], 1956 [=1955].
Windrozen per bos. Holland, Amsterdam, 1955.
Met twee maten. Bert Bakker/Daamen, Den Haag, 1956 (1969 2e druk).
Poëtisch akkoord. A.W. Bruna & Zoon, Utrecht, 1956.
De Muze en het meisje. CPNB, 1957.
Spiegel van de Nederlandse poëzie door alle eeuwen. Dl. 3: 1940-1957. Meulenhoff, Amsterdam, 1957 (herziene 2e herziene druk).
1 PK. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1958.
De muze vertelt. CPNB, [s.l.], 1958.
Literair Akkoord [1] (opgenomen in Vandaag 5), Bruna, Utrecht, [1958].
Nederlandse poëzie van de 20ste eeuw. Het Spectrum, Utrecht / Antwerpen, [1958].
Stroomgebied. Holland, Amsterdam, 1958 (3de herziene druk).
School der voordrachtskunst. J.B. Wolters, Groningen, 1959.

naar boven

Dichters van deze tijd. Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1960 (20ste druk).
Literair Akkoord III. Bruna, Utrecht, 1960.
Literair Akkoord 4. Bruna, Utrecht, 1960.
Nieuwe griffels schone leien. Bert Bakker /Daamen/De Sikkel, Den Haag/Antwerpen, 1960 (5e herziene druk).
De muze op school. CPNB, [s.l.], 1961.
Dichters van deze tijd. Van Kampen & Zoon, Amsterdam, 1964 (21ste druk).
Dichters Omnibus, 11e bloemlezing. ESSO Nederland, 's-Gravenhage, 1965 [= 1964].
Literair Akkoord 9. Bruna, Utrecht, [1966].
Nieuwe griffels, schone leien. Bert Bakker/Daamen, Den Haag, 1968 (8ste druk).
Spiegel van de Nederlands poëzie 4. De hedendaagse dichters. Meulenhoff, Amsterdam, 1968.
Dichters van deze tijd. Van Kampen en Zoon, 1969 (22ste herz. druk).

naar boven

Het Paard. L.J. Veen, Wageningen, 1971.
Het groot jaargetijdenboek, Uitgeverij Orbis en Orion, Beveren, 1971.
Groot Gezinsverzenboek. Lannoo, Tielt/Amsterdam, 1976.
Ontmoet de dichters. De Bezige Bij, Amsterdam, 1977.
Dichters van deze tijd, P.N. van Kampen & Zoon/Standaard uitgeverij, Amsterdam/Antwerpen, 1977. 23ste herziene druk.
Poëzie is een daad van bevestiging. Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1978.
De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw. Bert Bakker, Amsterdam, 1979.
Nieuw declamatorium, Standaard, Antwerpen/Amsterdam, 1979.
Spiegel van de Nederlandse poëzie. Meulenhoff, Amsterdam, 1979.

naar boven

Ik ben genoemd meisje en vrouw. Lannoo, Tielt/Amsterdam, 1980.
Literair akkoord 23. Bruna, Utrecht/Antwerpen, [1980].
Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten. Elsevier Manteau, Amsterdam/Antwerpen, 1982.
Uit de school geklapt. Koninklijke PBNA, Arnhem, 1983.
De kat in de boekenkast. Meulenhoff, Amsterdam, 1984.
Poëzie is een daad van bevestiging. Manteau, Amsterdam, 1984 (2e, herziene druk).
Spiegel van de Nederlandse poëzie. Meulenhoff, Amsterdam, 5e editie, 1984.
Liefde is het enige, Novella Uitgeverij, Amersfoort, 1985.
Ooitgedicht. CPNB, Amsterdam, 1985.
Dichters door dichters. BZZTÔH, 's-Gravenhage, 1986.
De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw. Bert Bakker, Amsterdam, 1987 (8e herziene druk).

naar boven

Woorden in vrijheid. Meulenhoff, Amsterdam, 1990.
Poezen in de poëzie. Elmar, Rijswijk, 1990.
Amsterdam dus. Thomas Rap, Amsterdam, 1991.
De vier jaargetijden. Kwadraat, Utrecht, 1991.
Paardenliefde. Elmar, Rijswijk, 1991.
Het nieuwe avontuur. Kwadraat, Utrecht, 1991.
Spiegel van de moderne Nederlandse poëzie. Meulenhoff/Kritak, Amsterdam/Leuven, 1992. 6e editie.
Groot verzenboek. Lannoo/Anthos, Tielt/Baarn, 5e herziene druk, 1992.
En verder is hier alles prachtig. Kwadraat, Utrecht, 1993.
Dag in, dicht uit. Inmerc, Wormerveer, 1994.
Geen dag zonder liefde. De Bezige Bij/Poëziecentrum, Amsterdam/Gent, 1994.
De mooiste gedichten over verzet en bevrijding. Kok, Kampen, 1994.
O wie was mijn vader wie was ik. Vita, Nijmegen, 1995.
Die dag in mei vergeet ik niet. Prometheus/Bert Bakker, Amsterdam, 1995.
De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw. Bert Bakker, Amsterdam, 1996 (10e herziene druk).
Dat schitterende water. BZZTÔH, 's-Gravenhage, 1996.
Lachen mag van God. Bert Bakker, Amsterdam, 1997.
Wij hebben hier een prima domineetje. Kok, Kampen, 1997.
Groot verzenboek. Lannoo, Tielt, 8e herziene druk, 1998.
Ik heb alleen woorden. Bert Bakker, Amsterdam, 1998.

naar boven

Seks. Uitgeverij 521, Amsterdam, 2001.
Het is vandaag de datum. Poëziecentrum, Gent, 2002.
Groningen. De stad in gedichten. Uitgeverij 521, Amsterdam, 2003.
Komrij's Nederlandse poëzie van de 19de t/m de 21ste eeuw in 2000 en enige gedichten. Bert Bakker, Amsterdam, 2004.
Spiegel van de moderne Nederlandse en Vlaamse dichtkunst, Balans, Amsterdam, 2005.
Vrede is eten met muziek. Van Gennep, Amsterdam, 2005.
Denkend aan de dood. Doodsgedichten. BnM Uitgevers, Nijmegen, 2006.
Gedichten voor het hart. Maarten Muntinga, Amsterdam, 2006.
Brandaan van de christelijke poëzie. Brandaan, Barneveld, 2008.

De vier jaargetijden. Maarten Muntinga, Amsterdam, 2011.
Jij bent jij. Kwintessens, Amersfoort, [2014].
De Nederlandse poëzie van de twintigste en de eenentwintigste eeuw in 1000 en enige gedichten. Prometheus, Amsterdam, 2016.

naar boven

---

Bronnen

Afkortingen: KBr en KBDH - Koninklijke Bibliotheek Brussel resp. Den Haag; LR - Lectuur Repertorium; PCG en PCNL - Poëziecentrum Gent resp. Nederland; s.n. / s.l. / s.a. - sine nomine / loco / anno = zonder naam [van uitgeverij] / plaatsnaam / jaartal.

Met dank aan Fay Lovsky, die permissie verleende voor het online plaatsen van 'De zoinnebril van plastic'

DBNL: J.B. Charles
http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=char004
G.H. 's-Gravesande en G.J. van Bork. J. B. Charles. Schrijvers en dichters (dbnl biografieënproject I). DBNL, 2002.
http://www.dbnl.org/tekst/bork001schr01_01/bork001schr01_01_0188.php
Th.W. van Veen. 'Nagel, Willem Hendrik (1910-1983)', in Biografisch Woordenboek van Nederland, 1994, bewerkt [12-11-2013].
http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn4/nagel
J.J.C.P. Wilson. Vijf oorlogsdagen en hun twintigjarige voorgeschiedenis. Met foto's en kaarten. Koninklijke van Gorcum & Comp. N.V. / N.V. internationale Uitgeversmaatschappij 'Het Wereldvenster', Assen / Baarn [1960] 293p, 8 losse bl kaarten en 1 los bl. afkortingslijst.
PWAA. Inventaris van de collectie archiefbescheiden van de Ordedienst, de Binnenlandse Strijdkrachten, het Militair Gezag en van andere organisaties, gevormd door het Bureau Registratie en Informatie Ontslagen Personeel (BRIOP), (1934) 1940-1947 (2003). Nationaal Archief, Den Haag 2009
http://www.gahetna.nl/collectie/archief/pdf/NL-HaNA_2.13.208.ead.pdf

NN. Eindexamen Chr. H.B.S. m. 5-j. cursus (B.) te Groningen. Nieuwsblad van het Noorden, 12-07-1930.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010674641:mpeg21:a0244
NN. Familieberichten. De Telegraaf, 26-07-1934.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110572202:mpeg21:a0242
NN. Handboek voor den soldaat. KMA, Breda, 1937. [Hoofdstuk XVII].
http://www.dbnl.org/tekst/_han002hand01_01/_han002hand01_01_0017.php
NN. Universiteitsfonds Groningen. De Telegraaf, 10-04-1937.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110577111:mpeg21:a0250
NN. Academische examens. Algemeen Handelsblad, 20-04-1939.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010664613:mpeg21:a0065
NN. Aansprakelijkheid van auto-pasagiers [over artikel van W.H. Nagel].
Algemeen Handelsblad, 04-07-1939.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010664948:mpeg21:a0103
NN. De zorg voor goed steigerwerk. Nieuwsblad van het Noorden, 27-12-1939.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010676950:mpeg21:a0051

W.H. Nagel en Hans Wouda. Huwelijksaankondiging. De Standaard, 06-06-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011131056:mpeg21:a0159
NN. Chr. Vacantie-koloniehuizen. Jaarvergadering te Elim. De Standaard, 12-06-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011131061:mpeg21:a0042
NN. Burgerlijke stand. Getrouwd. Algemeen Handelsblad, 22-06-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000088288:mpeg21:a0122
NN. Melkveehouder zondigde tegen de hygiëne. Nieuwsblad van het Noorden, 31-08-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011024331:mpeg21:a0172
NN. Fraudeleus varken geslacht. Nieuwsblad van het Noorden, 21-12-1940.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010327639:mpeg21:a0045

NN. De Noord-OOster, 01-02-1941.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMVEEN01:000085360:mpeg21:a0144
W.H. Nagel. Familiebericht. Nieuwsblad van het Noorden, 10-05-1941.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010327908:mpeg21:a0128
NN. De nooodzakelijke contrôle op het inkoopen van rijwielen. Nieuwsblad van het Noorden, 27-09-1941.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010327999:mpeg21:a0033
NN. Aardappelstropers. De Noord-Ooster, 25-10-1941.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMVEEN01:000083508:mpeg21:a0119
Mevr. W.H. Nagel. personeelsadvertentie. [Dienstmeisje gezocht]. Nieuwsblad van het Noorden, 09-10-1943.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010326622:mpeg21:a0019
W.H. Nagel en H. Nagel-Wouda. Familiebericht [geboorte zoon Ernst Johan].
Nieuwsblad van het Noorden, 04-04-1944.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010326514:mpeg21:a0008

Hendrik Nagel Sr. Familiebericht [Vondst van Hendrik Jr. in massagraf Norg].[adres ouders: Molenweg 11, Haren]. Nieuwe Provinciale Groninger Courant, 26-04-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000122640:mpeg21:a0018
NN. Zuivering Kunstenaarswereld. [Benoeming als voorzitter van de commissie zuivering kunstenaarswereld. Ons Noorden, 01-08-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMNIOD05:000133175:mpeg21:a0015
NN. Benoeming, ontslag, enz. [Benoeming tot voorzitter zuiveringfscommissie Ministerie van Landbouw, Visscherij en Voedselvoorziening voor provincie Groningen]. Nederlandsche Staatscourant, 30-08-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000182343:mpeg21:a0003
NN. Een rehabilitatie. [N.a.l.v. vergadering Gem. Oud-Illegale Werkers]. Provinciale Drentsche en Asser Courant, 11-12-1945.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010695159:mpeg21:a0013
NN. Benoeming, ontslag, enz. Bij beschikking van den Minister van Landbouw, Visscherij en Voedselvoorziening van 5 Juli 1946, n°. 28227, Afdeeling J.Z., is aan mr. W. H. Nagel, te Groningen, op zijn verzoek, met ingang van 1 November 1945, eervol ontslag verleend als ambtenaar voor de tuchtrechtspraak voor de voedselvoorziening in het arrondissement Groningen en als plaatsvervangend ambtenaar voor de tuchtrechtspraak voor de voedselvoorziening in de arrondissementen Leeuwarden en Assen. Nederlandsche Staatscourant, 09-07-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000166470:mpeg21:a0002
NN. Benoeming, ontslag, enz. "Bij Koninklijk besluit van 29 Augustus 1946 no. 68 is, op zijn verzoek, aan mr. W. H. Nagel eervol ontslag verleend uit zijn betrekking van rechtsgeleerd raadsheer-plaatsvervanger in het Bijzonder Gerechtshof te Leeuwarden, met ingang van den dag van zijn indiensttreding als rechtsgeleerd raadsheer in gemeld gerechtshof."
Nederlandsche Staatscourant, 12-09-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000167102:mpeg21:a0003
NN. Korte berichten. [Benoeming W.H. Nagel tot plaatsvervangend voorzitter van de Zuiveringsraad voor de bouwindustrie]. Nieuwsblad van het Noorden, 17-10-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010884819:mpeg21:a0024
NN.
NN. Onderscheiding van de Shaef aan oud-verzetslieden. Nieuwsblad van het Noorden, 17-10-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010885001:mpeg21:a0022
NN. Benoeming, ontslag, enz. "Bij beschikking van de Ministers van Economische Zaken en van Openbare Werken en Wederopbouw van 17 December 1946 (...), is op zijn verzoek, eervol ontslag verleend, met ingang van 31 Januari 1947, als plaatsvervangend voorzitter van den Zuiveringsraad voor de bouwindustrie, eervol ontslag verleend aan: mr. W. H. Nagel, te Groningen." Nederlandsche Staatscourant, 19-12-1946.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB08:000166458:mpeg21:a0003
NN. Eerste Kamerlid staat terecht. Engelse piloot aangegeven. Leeuwarder Courant, 03-10-1947.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010610138:mpeg21:a0030
NN. Academische examens. [Promotie W.H. Nagel]. Algemeen Handelsblad, 30-06-1949.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000092781:mpeg21:a0028
Fam. Wouda. Familiebericht [overlijden schoonvader]. Algemeen Handelsblad, 16-11-1949.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000088090:mpeg21:a0098
NN. "Criminaliteit van Oss." Interessant proefschrift van Mr. W.H. Nagel. De Tijd, 09-12-1949.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011202448:mpeg21:a0072
S.W. Moolenaar. Verklaring over vooroorlogse inlichtingenwerk W.H. Nagel, augustus 1951. NIOD, Amsterdam.
Fam. Nagel. Familiebericht [overlijden vader]. Algemeen Handelsblad, 31-12-1956.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010889944:mpeg21:a0089
B. Stroman. J.B. Charles: polemicus en romancier. Algemeen Handelsblad, 24-07-1962.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000036078:mpeg21:a0068
Jacques Gans. J.B. Charles als Poseur. De Telegraaf, 15-08-1962.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011204397:mpeg21:a0189
Jacques Gans. J.B. Charles als Poseur (2). De Telegraaf, 24-08-1962.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011204405:mpeg21:a0191
Fam. Nagel. Familiebericht [overlijden broer Johan). Algemeen Handelsblad, 29-11-1962).
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000036241:mpeg21:a0087
Prof. Mr. W.H. Nagel. Ik kies voor 'ontaarde' kunst. Het Vrije Volk, 20-04-1963.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010954123:mpeg21:a0175
Jacques Gans. Voor ze het weten. De Telegraaf, 04-04-1969.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011197679:mpeg21:a0315
Ab Visser. 't Peerd van Ome Loeks. De Arbeiderspers, Amsterdam, 1970. 109p.
Index van het boek (samenstelling NPE, 2014)
Fam. Nagel. Familiebericht. [overlijden zus Janni] Nieuwsblad van het Noorden, 10-09-1973.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011016728:mpeg21:a0225
Jan J.M. van Dijk. Telganger uit roeping. Over de verzetshouding van J.B. Charles. Hollands Maandblad. Jaargang 1975 (326-337). 1975
http://www.dbnl.org/tekst/_hol006197501_01/_hol006197501_01_0053.php
NN. De weekbladen. Over W.H. Nagel, in interview in Hervormd Nederland, geciteerd in Leeuwarder Courant, 08-07-1976.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010620258:mpeg21:a0275
Ab Visser. Groningen: levende stad. Leeuwarder Courant, 11-09-1976.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010620314:mpeg21:a0437
NN. Gebr. Van Doorne woedend over toneelstuk. Het Vrije Volk, 23-10-1976.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010959368:mpeg21:a0164
Hans Hoffmann. Prof. dr. Willem Nagel. [Paginagroot interview]. Het Vrije Volk, 01-10-1977.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010959656:mpeg21:p021
ANP. Criminoloog dr. Buikhuisen wil onderzoek hersenen misdadigers. Nieuwsblad van het Noorden, 20-04-1978.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018142:mpeg21:a0043
NN. Prof. dr. Willem Nagel vanavond in 'Markant'. Nieuwsblad van het Noorden, 25-05-1978.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011018170:mpeg21:a0286
NN. Opsporingsbeleid van justitie staat kamerleden niet aan. Prof. Willem Nagel: "In 1949 kwam de barmhartigheid in opkomst." Limburgs Dagblad, 12-08-1978.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010563181:mpeg21:a0094
J. Soethorst-de Savornin Lohman. 'Misdaadprobleem moeten we onder de knie kunnen krijgen'. NRC Handelsblad, 20-11-1978.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000026301:mpeg21:a0072
NN. Prof. Willem Nagel (J.B. Charles): Fascisme heeft hogere en lagere mensen nodig. Leeuwarder Courant, 16-05-1979.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010621100:mpeg21:a0353
Loe de Jong. Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog - Deel 10b – Het laatste jaar (1e band), 1981. p. 566
http://resolver.loedejongdigitaal.nl/nl.vk.d.10b-1?view=html&q=fr%C3%A9%20legger#nl.vk.d.10b-1.7.11
NN. Prijs voor prof. Nagel. Het Vrije Volk, 07-09-1981.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010960941:mpeg21:a0194
NN. Weekbladen. Signalering interview met Willem Nagel in de Haagse Post (HP). Leeuwarder Courant, 10-06-1982.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010622029:mpeg21:a0408
Nabestaanden W.H. Nagel. Familiebericht. NRC Handelsblad, 01-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000027549:mpeg21:a0107
NN. Prof. Nagel (J.B. Charles) overleden. Nieuwsblad van het Noorden, 01-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011010784:mpeg21:a0066
Hans van Straten. J.B. Charles ontstond in de oorlogsjaren. Nieuwsblad van het Noorden, 02-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011010785:mpeg21:a0081
Wim Schouten. Prof. Mr. W.H. Nagel. Consequent en moedig. NRC Handelsblad, 02-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000027550:mpeg21:a0056
NN. Nagel, voor alles anti-fascist. Het Vrije Volk, 02-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010961442:mpeg21:a0141
NN. J.B. Charles overleden. De Telegraaf, 02-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011205751:mpeg21:a0207
ANP. Prof. Nagel (J.B. Charles) overleden. De Waarheid, 03-08-1983.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010378091:mpeg21:a0001
Nabestaanden Froukje Nagel. Overlijdensadvertentie. NRC Handelsblad, 18-03-1985.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000028310:mpeg21:a0069
Laura Starink. Huizen met een verhaal. Over landgoed Groenestein, in Helpman, Groningen. NRC Handelsblad, 19-07-1986.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000028816:mpeg21:a0069
P.M. Reinders. De nalatenschap van een ketter. NRC Handelsblad, 11-07-1986.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000028809:mpeg21:a0159
Anne Wadman. Gerrit Borgers 1917-1987. Letterkundig Manager. NRC Handelsblad, 17-01-1987.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000030411:mpeg21:a0060
Anne Wadman. Een aartsbegeleider. Persoonlijke herinneringen aan Gerrit Borgers. Leeuwarder Courant, 23-01-1987. [Langere versie van NRC-stuk].
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010566251:mpeg21:a0372
Ben Maandag. J.B. Charles, de onbekende dichter. Het Vrije Volk, 18-02-1988.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010962659:mpeg21:a0112
Martien J.G. de Jong. Hoe fout waren De Vooys en Stuiveling? Eenvoudige feiten inzake de oorlogseditie van de Historische Schets. Literatuur. Jaargang 7 (1990).
http://www.dbnl.org/tekst/_lit003199001_01/_lit003199001_01_0002.php
NN. 'Verborgen drukwerk' aan vergetelheid onttrokken. Nieuwsblad van het Noorden, 03-06-1992.
NN. Fraude bezien door de bril van sociologen. Amigoe, 20-06-1992.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010644077:mpeg21:a0161
Marco de Vries. J.B. Charles'geruchten van oorlogen. Nederlands Dagblad, 25-07-1992.
http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010560030:mpeg21:a0139
Maurice Wilbrink. Niets verdringt de oorlog. [Interview met RIOD-directeur Kees Schuiten, waarin J.B. Charles ter sprake komt]. Nieuwsblad van het Noorden, 27-08-1992.
Piet Calis. Speeltuin van de titaantjes. Schrijvers en tijdschriften tussen 1945 en 1948.
Meulenhoff, Amsterdam 1993. 420p.
http://www.dbnl.org/tekst/cali002spee01_01/
Peter Blom. Herdenkingsmiddag in Groningen. Nieuwsblad van het Noorden, 20-03-1995.
Kerst Huisman. De affaire-Oss: mafiosi in het Brabantse land. Leeuwarder Courant, 07-12-2001.Over het boek: Jos Smeets. De affaire-Oss. Van lokaal conflict tot nationale rel. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2001. 288p.
Ko Veldkamp. Liefde en het leeszaalmeisje. Over A. Marja (1917-1964). Chroom Digitaal Poëzie, juli 2002. [ Eerder in het vrijzinnige opinieblad VrijZicht, april 2002]
http://www.chroom.net/marja/marja2002kv.htm
NN. Executies in de bosen van Norg. Go2war2.nl, 2002-2016.
http://www.go2war2.nl/artikel/4329/Executies-in-de-bossen-van-Norg.htm?page=7
NN. Executies in de bossen van Norg. Slachtoffers uit het massagraf op de locatie Oosterduinen. Go2war2.nl, 2002-2016.
http://www.go2war2.nl/artikel/4329/Executies-in-de-bossen-van-Norg.htm?page=5
Herman Sandman. Arcadia der Poëten. Het literaire leven in Groningen 1945-2005. Uitgeverij Passage, Groningen, 2008.
Paul van der Steen. Scherpslijper van goeden fout. [Recensie biografie]. Trouw, 04-09-2010.
http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1795681/2010/09/04/Scherpslijper-van-goed-en-fout.dhtml
Hans Renders. Getekend door de oorlog. Leeuwarder Courant, 24-09-2010.
SvF, [Sjoerd van Faassen]. Het bijzondere boek in de Tweede Wereldoorlog. Webexpositie Private Press. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, [2010].
https://www.kb.nl/themas/boekkunst-en-geillustreerde-boeken/private-press/het-bijzondere-boek-in-de-tweede-wereldoorlog

Boeken, brieven en/of materiaal van, over en/of aan J.B. Charles bevinden zich in:

British Library, Londen
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen
Groninger Archieven, Groningen
Koninklijke Bibliotheek, Brussel
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Letterenhuis Antwerpen
Literatuurmuseum, Den Haag
Poëziecentrum, Gent
Poëziecentrum Nederland, Nijmegen

naar boven

---

deze pagina is mede mogelijk gemaakt door:

Vrienden van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie

partners

© De Nederlandse Poëzie Encyclopedie, 2013-2017